چکیده:
سرزمین هیرکانی در گوشه ی جنوب شرقی دریای کاسـپین ، ازجملـه ایالت های مهم در دوران باستان بوده است که از همان ابتدا دسـتیابی به آن برای قدرت های بزرگ ایرانی حیاتی بود و برای تثبیت قدرت و حفظ قلمرو از تهاجمات بیگانه ضـروری قلمـداد مـیشـد. اهمیـت استراتژیک ورکانا(هیرکانیـا) و بـه ویـژه اسـتقلال نظـامی و اهمیـت سازمان ارتش این سرزمین برای هخامنشیان به گونه ای بود کـه آن را میتوانیم دروازه ی دفـاعی مقابـل یـورش اقـوام مختلـف و پایگـاه و پادگان نظامی بدانیم که حتی هخامنشـیان از آن بـرای سـازماندهی و مقابله با دشمنان غربی و رتق وفتق امور مرزهای غربی بهره میبردنـد. در وهله های مختلف زمانی، گـاه ایـن ایالـت بـا ایالـت پرثـوه ادغـام میشد و تحت یک سـاتراپی قـرار مـیگرفـت و گـاه بـه طـور مجـزا ساتراپی مستقلی را تشکیل میداد. هنگامه ی این ادغام و یـا گسسـت از مسائل مهمی است که اختلاف نظرهایی را بین پژوهشگران ایجـاد کرده است و میتواند حاکی از تحولات تـاریخی سـرزمین مـذکور در دوران هخامنشی باشد. با توجه بـه اینکـه از طریـق بررسـی نقـش منطقه ای، کارکرد نظامی و عملکرد اقتصادی سـاتراپ هـای مختلـف میتوانیم بـا نگـرش همـه جانبـه اوضـاع سیاسـی، نظـامی و اقتصـادی دولـت هـای باسـتانی را دریـابیم ، در ایـن پـژوهش بـه یـاری اسـناد و مدارک تاریخی و یافته های باستان شناسی کوشیدیم زمـان ادغـام دو ایالت ورکانا و پرثوه و اسـتقلال آن هـا در دوره هـای مختلـف عصـر هخامنشـی را مـورد بررسـی قـرار دهـیم و اهمیـت ورکانـا ازجنبـه ی نظامی، استراتژیک و اقتصادی بـرای دولـت هخامنشـی و نقـش ایـن ایالت در پیشبرد اهداف هخامنشیان را در عرصه ی نظـامی و سیاسـی بررسی و معلوم کنیم .
خلاصه ماشینی:
٣. اهمیت نظامی و استراتژیکی ورکانا/ هیرکانیا (دشت گرگـان ) در دوره ی کوروش هخامنشی یکی از مسائل مهم در دوره ی هخامنشی برای دولت مرکزی ، تهاجمـات اقـوام اسـتپ هـای دهستان در شمال بـود و هیرکـانی یـک منطقـه ی موقـت بـرای تاخـت وتـاز و تهـاجم اقـوام سکایی در مقیـاس وسـیع بـه شـمار مـی آمـد (٨١ :١٩٩٣ ,Kuhrt &Sherwin-White ).
باوجود اختلاف نظر برخی پژوهشگران مبنی بر اینکه «برگزیدن فـرورتیش مـادی بـرای 1 هیرکانیــان در جریــان شــورش ، ســبب اســتقلال پــارت و هیرکــانی از یکــدیگر شــد» (٢٠٢ :١٨٧٨ ,Spiegel) و یا «هیرکانی به دنبال اصلاحات اداری داریوش یا اندکی بعـد از درگذشت این فرمانروا به دو بخش پرثوه و هیرکانیه تقسیم و از هم جدا گشـتند» (شـیپمان ، ١٣٨٤: ١٨-١٧)، درباره ی هنگامه ی ادغام دو ایالت پارت و ورکانا با هم و یا استقلال آن هـا از یکدیگر، از منابع و شواهد برمی آید که به این دلایل که از سرزمین هیرکانیا (ورکانـا) بـه طور جداگانه در فهرسـت ایالـت داریـوش نـام بـرده نشـده اسـت (١٥١ :١٩٩٣ ,Bivar)، داریوش پدر خویش را فردی می خواند که در هر دو ایالت فرمان می راند و هنگام شورش ، این سرزمین ها از وی روی برگرداندند و براساس گزارش هردوت مبنی بـر ادغـام دو ایالـت مذکور ذیل یک ساتراپی شانزدهم ، ادغام این دو ایالت تحت عنوان یک سـاتراپی - دسـت کم در روزگار کمبوجیه و شهریاری داریوش اول - پذیرفتنی است .