چکیده:
مسمط «یادآرز شمع مرده یادآر» اثر طبع دهخدا، یکی از اشـعار مـدرن فارسـی است که مورد توجه پژوهش گران حوزه ی ادبیات معاصر واقع شـده اسـت .ایـن مقاله بر آن است تا با بهره گیری از رویکرد ترامتنی که از جمله رویکردهای جدید نقد ادبی به شمار میرود، به نقدو خـوانش نـوینی از مسـمط دهخـدا بپـردازد. پرسش های پژوهش حاضر آن است که چرا این مسمط از اشعار مدرن بـه شـمار آمده است ؟ پیوندهای شعر دهخدا با شعر گذشته و حال فارسـی، چگونـه نمـود یافته است ؟ یادداشت های دهخدا درباره ی این شعر چه تاثیری در نقدو خـوانش آن داشته است ؟ آیا تنها منبع الهام دهخدا در سرودن مسمط مورد بحث ، شعر اکرم رجاییزاده است یا وی در سرودن این مسمط ، تحت تاثیر منابع دیگری نیـز بـوده است ؟ به منظور دستیابی به پاسخ ، مسمط دهخدا بر اساس رویکرد ترامتنـی و بـه شیوه ی توصیفیـ تحلیلی در پنج محـور، مـورد بررسـی قـرار گرفـت .حاصـل پژوهش ، بیانگر آن است که شعر دهخدا بینامتنی است که از شعر گویندگان پیشین مایه گرفته ، در اشعار گویندگان معاصرو پس از خویش ، تـاثیر گذاشـته اسـت و جست وجوی منبع الهام واحد برای شعر دهخدا، راه به جایی نمی برد. منابع الهـام مسمط دهخدا، بیشتر شعرو ادبیات کلاسیک فارسـی اسـت ؛ او اندیشـه ی نـوو تجددخواه خویش را در قالب مسمط و در زیر مجموعه ی نوع ادبی مرثیه عرضـه کرده است .
خلاصه ماشینی:
"٣ درباره ی بررسی و تحلیل اشعار دهخـدا بـه ویـژه مسـمط موضـوع ایـن جسـتار، پژوهش هایی انجام گرفته است ؛ از جمله به این منابع می توان اشاره کرد: کتـاب هـای از صبا تا نیما (جلد ٢)، از یحیی آرین پور؛ دهخدای شاعر از ولیالله درودیـان ؛ بـا کـاروان حله از عبدالحسین زرین کوب ؛ یا مرگ یا تجـدد از ماشـاءالله آجـودانی ؛ ادبیـات نـوین ایران ، ترجمه و تدوین یعقوب آژند؛ مروری بـر تـاریخ ادب و ادبیـات امـروز ایـران از محمد حقوقی؛ همنوا با مرغ سحر از بلقیس سلیمانی و ...
در مسمط دهخدا، رویکرد بینامتنی ضمنی، حضـوری آشـکار دارد و شـاعر بـرای ایجاد روابط این همانی، آگاهانه پاره هایی از قصه های دینی، بـه ویـژه قصـه هـای قرآنـی؛ جلوه هایی از آیین مزدیسنا و ادبیات غنایی فارسی را به کار برده است ؛ بـرای مثـال ، در بیتی که خواهد آمد، شاعر آگاهانه و با نگاهی متفاوت برای بیان مفاهیم ذهنـی خـویش از پیوند بینامتنی ضمنی بهره برده است : ای مــونس یوســف انــدرین بنــد تعبیر عیان چو شد تـو را خـواب دل پـر ز شـعف لـب از شـکرخند محسـود عـدو بـه کـام اصـحاب رفتــی بــر یــار خــویش و پیونــد آزادتــــر از نســــیم و مهتــــاب زآن کو همه شام با تو یک چند در آرزوی وصـــــال احبـــاب اختر به سحر شمرده یاد آر (دهخدا، ١٣٢٧ق :٤) در بند یاد شـده ، دهخـدا بـرای ترسـیم وضـعیت خـود و همـرزم شـهیدش ، میـرزا جهانگیرخان صوراسرافیل (١٢٩٤ـ١٣٢٦ق ."