چکیده:
یکی از نعمت های منحصر به فرد خداوند، عقل است . این نعمـت در میـان انسـان هـا از چنان جایگاهی برخوردار است که بار ارزشی یافته و هیچ کس حاضر نیست خـود را فاقـد این نعمت بداند، بلکه خود را دارای عقل و رفتار و گفتار خود را بر اساس عقلانیـت ارزیـابی می کند. از طرفی، رفتار و گفتار انسان ها بسیار متفاوت و متضاد است که نمی توان همه آنهـا را عقلانی دانست . سوال اساسی نوشته پیش رو این است که آیا در معارف رضوی شاخصه هایی برای عقلانیت اجتماعی وجود دارد که بتوان بر اساس آنها رفتار و گفتار اجتماعی مسلمانان را ارزیابی کرد؟ با بررسی انجام گرفته در لغت ، متون دینی و ... دربـارة عقـل و عقلانیـت و تعریفی که از عقلانیت بر اساس متون دینی ارائه شده است ، در معارف رضوی شاخصـه هـای ده گانه از قبیل : امید داشتن به خیر شخص ، در امان بودن از شر او، برجسته کردن تـلاش خیـر دیگران ، برجسته نکردن کار خیر خود، خسته نشدن از تلاش برای مشکل گشایی از کار دیگران ، خسته نشدن از تلاش علمی و ... در روابط اجتماعی معرفی شده اند. نتیجه بررسـی حاضـر این است که در معارف رضوی نه تنها به عقلانیت و عقل بی اعتنایی نشده ، بلکه عقل و عقلانیت از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند که با توجه به هدف خلقـت و ضـرورت سـیر تکـاملی انسان ـ که باید در این دنیا اتفاق بیفتدـ عقلانیت تعریف خاص دارد و بر اساس همین تعریـف در جامعه اسلامی شاخصه هایی مطرح است که اعمال این شاخصه ها باید با دقت ، ظرافـت و بدون افراط و تفریط انجام گیرد. مشروح مستندات را باید در متن مقاله جستجو کرد.
خلاصه ماشینی:
ج ) لب ازجمله واژگانی که در آیات قرآن فراوان به کار رفته «الباب » بوده که از آنان ستایش شـده است ، چنان که امام کاظم (ع ) در روایت ١٢ کافی چندین آیه از این نوع آیـات را بـرای هشـام بیان می کنند و می فرمایند: «ان الله تبارک و تعالی بشر اهل العقل والفهم فی کتابه ؛ خداوند به اهـل عقـل و فهم در کتابش چنین بشارت داده است »: «فبشر عباد* الذین یستمعون القول فیتبعـون أحسـنه أولئـک الذین هداهم الله وأولئک هم أولوا الألباب ؛ پس بندگان مرا بشارت ده !
العاقل الذی یحبس نفسه و یردها عن هواها والعقـل التثبـت فی الامور و سمی العقل عقلا لانه یعقل صاحبه عن التـورط فـی المهالـک ای یحبسـه ؛ عقل به معنای بازدارندگی و ضد حماقت است ، انسان عاقل کسی است که فکـر و رفتارش را مدیریت می کند، این کلمه از بستن شتر گرفته شده ، هنگامی که پاهـایش را می بندند، گفته می شود عقلت البعیر و عاقل کسی است که خود را کنترل کنـد و از هوای نفس بازدارد، عقل ، پایداری در کارهاست و اینکه به عقل ، عقـ ل گفتـه انـد چون صاحبش را از ورود به کارهای خطرنـاک بـازمی دارد (ابـن منظـور، ١٣٦٣ش ، ج ١١: ٤٥٨) متضاد عقل یکی از راه های شناخت هر پدیده ای شناخت ضد آن است ، تا آنجا که گفته شـده اسـت : تعرف الاشیاء باضدادها.
بنـابراین یکی از شاخصه های عقلانیت در روابط اجتماعی این است که کار خیر گرچـه انـدک باشـد مورد تجلیل قرار گیرد و برجسته شود تا هم انجام دهندة کار خیر تشویق شـود و کـار خیـر خود را گسترش دهد و هم دیگران تشویق شوند و از او الگوبرداری کنند.
امام رضا(ع ) یکی از شاخصه های عقلانیت اجتماعی را چنین بیان می کننـد : «و یسـتقل کثیـر الخیر من نفسه ؛ کار خیر بسیار خود را اندک بشمارد» (همان : ٢٨٥).