چکیده:
در فرهنگ اسلام، انسان کامل که بهترین مصداق آن پیامبر(ص) و ائمهی معصومین(ع) میباشند، جامع اسما و صفات الاهی میباشد. علم یکی از این صفات به شمار میرود. از نظر ملاصدرا، علم امری وجودی و ذومراتب است و هرچقدر وجودی کاملتر باشد، از مرتبهی بالاتری از علم برخوردار خواهد بود. انسان کامل که از برترین درجهی وجودی برخوردار است، بالاترین مرتبهی علمی را نیز داراست؛ زیرا از نظر صدرا، انسان به وسیلهی حرکت جوهری در مراتب وجودی تعالی یافته، سرانجام، به تجرد تام عقلی نائل میشود که این، مرتبهی انسان کامل است. ابزارهای علم که شامل حس، خیال، عقل و قلب است، در انسان کامل، به بهترین نحو، حقایق علوم را ادراک میکند و این معارف مبتنی بر موهبت الاهی و عنایات ربانی است و از مقام قرب الاهی او سرچشمه میگیرد. گسترهی علم انسان کامل بسیار وسیع بوده، در همهی شئون هستی، به اذن خداوند حضور دارد و به خزائن و سرچشمههای علم الاهی اتصال داشته، از تمام رازهای مخزون عالم غیب و مراتب علم الاهی آگاه است.
خلاصه ماشینی:
در این صورت نفس ، یک باره قابل تعقلات و دریافت ها می گردد که در شأن وی ،«انا أنزلناه فی لیلة القدر»١ (قدر/١) صادق است ؛ زیرا شأن نفس ناطقه این است که جمیع حقایق را ادراک کند و با آن ها اتحاد یابد؛ خواه اتحادی که عالم عقلی مضاهی عالم عینی گردد و خواه اتحادی که موجودات عینی به منزله ی اعضا و جوارح او گردند (٢٢، ص: ٣٣٥)؛ زیرا عقل بسیط ، علم بسیط است ؛ یعنی وجودی است که از جهت سعه و نوریت و جامعیتش ، حائز همه ی معارف حقه است و جمیع اسمای حسنای الاهی را به استثنای اسمای مثتأثره واجد است (٢٥، ص:١٥٣)؛ زیرا عقل بسیط کل معقولات است (٣٥، ج٣، ص:٣٥٠) که در اتحاد نفس با آن که عقل فعال نیز نامیده می شود(٣٥، ج: ٩، ص: ٤٤؛ ٤٤، ص:٩٣)، نفس به وجهی برتر و شریف تر، همه ی معقولات می شود(٣٥، ج:٣، ص:٣٧٤)؛ زیرا همه ی معقولات برای عقل بسیط ذاتی است (٣٥، ج: ٣، ص: ٤٨٨) و او مبدأ معقولات مفصله است (٤٣، ص: ٣٧٧) که نفس در اتحادش با آن ، به همه ی عقول تفصیلی دست می یابد و با آن ها، اتحاد وجودی برقرار می نماید (٣٥، ج: ٣، ص: ٤٨٨) و تمام حقایق عقلانی و رقائق برزخیه آن ها، حقیقت انسان و از اجزای ذات او می گردند (٢٢، ص: ٣٤٥)؛ زیرا به اعتقاد ملاصدرا، نفس نسبت به مادون خود، مصدر و نسبت به مافوق خود، مظهر است و در انتها، می تواند به مقامی ارتقا یابد که احاطه ی کلی سعی وجودی بر مادیات و مجردات یابد (٢٧، ص: ٥١٧).