چکیده:
انطاکیه از جمله شهرهایی است که به واسطه موقعیت ژئوپلیتیکیاز زمان تأسیس آن در دوره سلوکیان تا اواخر دوره ساسانی همواره عرصه رویارویی و تنش میان قدرتهای بزرگ عصر باستان بوده است. تعلیل و تبیین ساخت و کارکرد شهر انطاکیه و ابعاد حائز اهمیت این شهر در عصر باستان، روشنگر تاریخ بخشی از مناسبات ایران و روم و کشمکشهای مرزی آن هاست؛ کشمکش های مرزیای که بر تحولات داخلی دو قدرت رقیب تأثیر بسیاری بر جای گذاشته است. مقاله حاضر با توجه به اهمیت مسئله، بر آن است که با استفاده از روش توصیفی –تحلیلی، ساخت و کارکرد شهر انطاکیه در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی، را مورد واکاوی قرار دهد. یافته های این تحقیق نشان میدهد که ساخت و طرح شهر انطاکیه شطرنجی بوده و اهمیت سیاسی- نظامی، اقتصادی- تجاری و مذهبی آن، برخاسته از موقعیت ژئوپلیتیکیآن بوده است. رومیان از این شهر به عنوان مقر فرماندهی و محلی برای بازسازی نیروها استفاده میکردند. این شهر در مسیر راه تجاری ابریشم قرار داشت و موقعیت تجاری و اقتصادی آن برای ساسانیان و رومیان از اهمیت زیادی برخوردار بود. علاوه بر این، انطاکیه به عنوان یکی از شهرهای مهم مسیحی نقش مؤثری در انتقال این آیین در شرق داشت. ساسانیان نیز با دستیابی به این شهر به استراتژی مؤسس ساسانیان یعنی دستیابی به سرزمینهای هخامنشیان نزدیک میشدند؛ چنان که پس از تصرف آن به عنوان بخشی از قلمرو خود، درصدد ایجاد آتشکده در این شهر مرزی بودند. از لحاظ اقتصادی و تجاری تصرف این شهر برای دو قدرت عصر باستان، جدا از سود حاصل از واقع شدن آن در سر راه مبادلات بازرگانی، به منزله دست یابی به غنایم هنگفت و نیروهای مولد این شهر نیز بود.
خلاصه ماشینی:
در اواخر دولت سلوکی که با دوره ضعف و فترت آنها نیز همراه بود، این شهر ابتدا به تصرف تیگران پادشاه ارمنستان افتاد، چنان که ژوستین در کتاب خود می نویسد با توجه به هرج و مرجی که در اواخر سلطنت سلوکی ها پیش آمده بود، سوری ها خواستار دعوت از بیگانگان بودند که آرامش را به سوریه بازگرداند؛ بنابراین تصمیم گرفتند از تیگران ، پادشاه ارمنستان ، دعوت کنند و وی بدون هیچ مزاحمتی سوریه و انطاکیه را گرفت ( Justin, book XL, I).
چنان که آمده است در قرن سوم میلادی (٢٥٨یا٢٦٠ م )، هنگامی که والریانوس از شاپور اول شکست خورد و «انطاکیه » به دست شاپور ویران شد، مردم «انطاکیه » که در بین آنها مهندسان ، هنرمندان ، پزشکان ، پیشه وران و کشیشان نیز بودند به عنوان اسیر به ایران انتقال داده شدند و شهری تازه را که کاملا شبیه «انطاکیه » بود بنا نهادند؛ این شهر «جندیشاپور» یا «به از انطاکیه » نام گرفت (٢٤٦ :٢٠٠٥ ,Lieu &Dodgeon ).
اهمیت ژئوپلیتیکی و سیاسی و نظامی که شهر انطاکیه داشت ، در بعضی مواقع باعث شد که انطاکیه هدف اصلی لشکرکشی شاهنشاهان ایران از جمله قباد اول (٥٦-٥٢ :Procopius, Book I, XVIII) و انوشیروان قرار گیرد؛ چنان که مدت زیادی از دوران انوشیروان نگذشته بود که به روم اعلان جنگ داد.
Roman History, Vol. IX (Books 71-80), Loeb Classical Library (No. 177): London and New York.