چکیده:
حرکت جوهری از مسائل مهم فلسفی و از مبانی محوری حکمت متعالیه اسـت . برخی فیلسوفان بر اثر ضعف مبانی فلسفی ، از تبیین مستدل و موجه و دفع ایراد از آن ناتوان بوده و خود نیز به جرگه معارضان پیوسته اند. حکمـای متعـالی در ادوار مختلف ، هر کدام به سهم خود در فروغ بخـشی بـه آمـوزه هـای حکمـت متعالیـه اهتمام درخشانی مصروف داشته اند. اهتمام بی نظیر حکیم معاصر اسـتاد آشـتیانی در تبیین و برکشیدن این آموزه از غوغای شبهه انگیزان و نمایاندن کـاربرد وسـیع و پرتاثیرش در حوزه های مختلف ، منحصر به فرد اسـت . فـائق آمـدن بـه ایـن مهـم نیازمند مهارت فنی در تمام نظام فلسفی متعالیه در قلمروهای گونـاگون بـه ویـژه اندیشه دینی است تا شخصیتی مانند استاد آشـتیانی بتوانـد بـرای تبیـین و تحکـیم جهانبینی دینی و توحیدی ، نقش محوری و بی بدیل این آموزه را برجسته سـازد و اثبات نماید که مضاف بر اینکه خردورزی های ژرف ، نهاد جهان را پویـا و جویـا
Substantial movement is one of the important issues and central foundations of transcendent philosophy. Some philosophers due to the weakness of their philosophical basis have not been able to provide for it a reasonable and justified explanation and answer the objections، so they themselves joined them. Transcendental philosophers in different periods have made their brilliant effort in illuminating of the teachings of transcendent philosophy. The effort of unique contemporary philosopher، Ashtiani، in explaining and bringing out the doctrine from the turmoil of doubters and showing its broad influential application in various fields، is unique. Prevailing on this issue requires a dynamic skill in all transcendental philosophical system in various fields، especially in religious thought so that a great scholar such as Ashtiani can highlight the central unique role of this doctrine for explaining and strengthening the religious and monotheistic worldview and prove that in addition to the deep intelligibilities that regard the institution of the world dynamic and seeker، religious teachings، verses and hadith also clearly inspire this sublime idea. Professor Ashtiani believes in substantial movement like other transcendent philosophers and applies it as a basic principle for philosophical explaining and justification and solving the complex ontological and anthropological issues and foundational beliefs of origin resurrection and bases on it the foundation philosophizing and offers interpretative interests for the religious texts. Using this method and view، he provides the soundest principles leading to this doctrine and approaches based on it particularly in the area of ontology in the tradition of transcendent philosophy.
خلاصه ماشینی:
"هر طبیعت سیالی دارای اصل مجرد و ملکوتی است که در عـالم عقـول عرضـیه بـه وجودی اعلی و اتم موجود است و همین حقیقت دارای اصل و صورتی اسـت در علـم حق و حقیقت عقلی ، و فرد ملکوتی نوری از هر طبیعت که با فـرد طبیعـی بـه وجـودی واحد موجودند، بلکه حقیقت انسان که دارای باطن و ملکـوتی اسـت و دارای ظـاهر و فرع و ناسوت ، در مقام تحقق به وجود عقلی محتاج به امـری خـارج از ذات و تقـوم بـه چیزی غیر از وجود صرف ملکوتی خود نـدارد و ایـن وجـود مـادی و ناسـوتی طبیعـت است که در این نحو از وجود و طور از هستی ، به مادٔە قابل و صورت حال در این ماده احتیاج دارد که اصل وجود از ناحیۀ حرکات جوهری و استحالات و استکمالات ذاتی ، زمینۀ تقرر خارجی آن فراهم شود و بعد از طی درجات کمال ، در وجود اخروی و عالم آخرت ، از این وجود مادی ملازم با زمان و مکان و جهات بی نیاز شود و به اصـل خـود پیوندد و این اصل انسان است که به حسب وجود ابتدایی در ماده حاصل می شـود و بـه اعتبار اصل وجود عقلانی قائم به ذات است و به اعتبار نهایت وجـود دنیـوی و نیـل بـه مقام تجرد برزخی و تبـدیل جهـت خلقـی بـالاخره در نهایـت ، از بـاب رجـوع نهایـات به بدایات ، از جهات نقص لازم نشئۀ دنیوی خلاصی حاصل نماید (فیض کاشـانی ، ١٣۶٢: ."