چکیده:
هدف: این مقاله با بررسی سازمان یافتگی نماز در بین سایر اعمال از منظر قرآن، در پی شناختن چیستی نماز به عنوان سازه ای روان شناختی است. روش: با استفاده از تحلیل محتوا، آیات مرتبط با نماز در قرآن در سه مرحله بررسی شد. ابتدا این آیات به روش اکتشافی و استقرایی در 15 مقوله طبقه بندی شد. سپس مقوله ای که بیشترین ارتباط را با مسئله پژوهش داشت، به طور مفصل بررسی و تا آنجا که ممکن بود از سایر مقوله ها برای فهم بیشتر یافته ها به صورت تکمیلی استفاده شد. یافته ها: تحلیل نشان داد نگاه قرآن به ساخت زندگی نمازگزار را می توان در قالب شبکه ای از مفاهیم با مرکزیت ایمان و تبلور آن در شش مفهوم بندگی خالصانه، صداقت، خشیت، خردورزی، عمل صالح و اجتنابها خلاصه کرد. نتیجه گیری: ساخت زندگی نمازگزار از منظر قرآن، توصیف کننده سازمان یافتگی بیرونی نماز است و ارتباط آن را با زندگی نمازگزار توضیح می دهد. در این ساخت، ایمان در سه محور رابطه با خدا (بندگی)، حقیقت (حق طلبی) و واقعیت (مسئولیت پذیری) جلوه گر می شود. پیش بینی می شود این الگو قادر خواهد بود نقش نماز را در ایجاد پتانسیلی در فرد برای رویارویی با مسائل زندگی بر محور ایمان توضیح دهد
خلاصه ماشینی:
ک: اجلاس سراسری نماز، 1390/الف و ب؛ محمدی، 1389؛ وحدانی، 1389؛ رحیمی و نصیرزاده، 1384؛ نصیرزاده و همکاران، 1390؛ مهرمحمدی، 1387) پژوهش حاضر میکوشد در شناخت واقعیت نماز سهمی ایفا کند و بر این باور استوار است که شناخت روانشناسانه نماز به رجوع به تجربه نمازخوانها و گردآوری ادراکها، احساسها و افکار آنها دربارۀ این تجربه خلاصه نمیشود.
سؤال این نیست که افراد مختلف چگونه نماز را برای خود -قولا و فعلا- معنا میکنند، بلکه معنای حقیقی نماز -آن گونه که در دین معرفی شده است- مطرح است؛ یعنی حقیقت نماز چیست و این حقیقت چگونه با سازمان روانی و سبک و فلسفۀ زندگی فرد درمیآمیزد؟ سازههای روانشناختی به عنوان واقعیات فرضی مشاهدهنشدنی تلقی میشوند که باور به آنها مجموعهای از رفتارها و ارتباط آنها با مجموعههای رفتاری دیگر را قابل فهم خواهد کرد.
در این سند، اطلاعات زیادی دربارۀ نماز موجود است که میتوان امیدوار بود با تحلیل نظامدار آنها به بینشهای تازهای دربارۀ حقیقت نماز از منظر روانشناختی دست یافت و به این سؤال پاسخ داد که: بر اساس چگونگی معرفی نماز در قرآن، چه فهمی از آن به عنوان سازهای روانشناختی حاصل میآید؟ ب) روش جامعۀ پژوهش مشتمل بر کلیۀ آیات شامل نماز است؛ یعنی تمامی آیاتی که واژهای از ماده «صلو» در آنها به کار رفته، در تحقیق مشارکت داده شدهاند.
تحلیل مقوله نخست از آنجا که مسئلۀ اصلی این پژوهش، شناخت نماز به عنوان سازهای روانشناختی و بر اساس چگونگی ذکر آن در میان سایر اعمال و ویژگیها در قرآن است، بررسی مقولۀ نخست که در بر دارندۀ آیاتی است که نماز در آنها بخشی از توصیف گروهی از افراد را شامل میشود، در قلب تحلیل دادهها قرار میگیرد.