چکیده:
از جمله موضوعات اعتقادی که همـه فـرق و مـذاهب کلامـی را به گونـه ای، بـه خـود مشغول کرده ، امامت است . امامت در نظام اعتقادی شیعه ، جایگاه ویـژه ای دارد. در ایـن مذهب ، بدون توجه به امامت نمیتوان به تبیین دیگر آموزه های اعتقادی پرداخت . یکی از ویژگیهایی که امامت شیعه را از امامت دیگر مذاهب ممتاز میکند، علم خاص امـام است . علم امام از آغاز پیدایی موضوع امامت ، از دغدغه های امامیه بوده است و چنانچـه دربارٔه علم امام ، اختلافی بین عالمان امامی بوده ، به کم و کیف آن مربوط میشود. این جستار در پی تحلیل و بررسی منابع مرتبط با کیفیت علم امام ، از نگاه عالمـان مـدارس قم و بغداد است که با دو رویکرد متفاوت ، موضوعات اعتقـادی را بررسـی کرده انـد. در جمع بندی نهایی روشن میشـود کـه پیـروان ایـن دو مدرسـه کلامـی، در ایـن زمینـه اختلافی ندارند.
خلاصه ماشینی:
عرضه شدن اعمال انسان ها به امام دسته دیگر از روایاتی که محدثین قم نقل کرده اند، حاکی از آن است که خداونـد بـا عرضه کردن اعمال انسان ها به امام ، علم ایشان را دربارة اعمال و رفتار انسان ها افـزایش میدهد؛ بنابراین میتوان یکی دیگر از مصادیق منابع علم امام را عرضه شدن اعمـال بـر او دانست که البته این اطلاعات از زمرة دیگر علوم الهامی است که فرشـتگان امـام را از آنها آگاه میکنند.
دریافت علم از پیامبر(ص ) و امامان پیشین (ع ) (وراثت ) دسته ای دیگر از روایات ذکرشده در آثار محدثان قـم ، دال بـر ایـن اسـت کـه علـم پیامبران (ص )، با وراثت ، به پیامبران (ص ) بعدی رسیده و علـم همـه آنهـا، بـه صـورت کامل ، به پیامبر اکرم (ص ) منتقل شده است .
کلینی (١٣٦٢: ٢٥٩/١) هم ، در کافی، بـابی بـه آگـاهی ائمـه (ع ) از هنگـام مـرگ خـود اختصاص داده و روایات بسیاری حاکی از خبر دادن برخی از ائمه (ع )، مانند امام موسی بن جعفر(ص )، از شهادت خود آورده است ؛ برای نمونه وی از ابوبصیر نقل میکند کـه امام صادق (ع ) فرمود: «امامی که نداند سرانجام کـارش چـه مـیشـود، او حجـت خـدا نمیتواند باشد» (همان ).
در واقع ، بین این دو نظر میتـوان جمع کرد؛ زیرا با توجه به روایات دال بر تفاوت علم امـام بـا علـم خداونـد مـیتـوان روایاتی را که صدوق از مصادیق غیب بیان کرده ، از زمرة علوم عام خداوند دانست کـه از سوی خداوند، به انبیا(ص ) و اوصیا میرسد.