چکیده:
آیین نخل گردانی ، نمایش نمادین جاودانگی اساطیر و شهیدان است و ریشه در آداب کهن تابوت گردانی در ایران دارد. ایرانیان از دیرباز در بزرگداشت قهرمانان ملی و مذهبی خود، آیین ها و مناسکی برگزار می کردند که از آن جمله می توان به آیین سوگ سیاوش اشاره نمود. در این میان نخل گردانی به عنوان آیین سوگواری و تدفین ، اساطیر و شهیدان ، به خصوص امام سوم شیعیان امام حسین (ع )، از دوره ی صفوی متداول بوده است . نخل گردانی بیشتر در حوزه ی جغرافیای مرکزی ایران ، یزد، سمنان ، کاشان ، ابیانه و غیره ... رواج داشته و دارد. در این پژوهش ابتدا به ریشه یابی نخل گردانی در فرهنگ ایران و همچنین ریخت شناسی نخل عزا، و در ادامه نظر به ساختارمندی آیین ها، و با توجه به اهمیت شناخت نشانه های فرهنگی آن ، به ریخت شناسی و تحلیل ساختاری آیین نخل گردانی می پردازیم . براساس نظریه ی اجرای ریچارد شکنر؛ بازی ها، گیم ها، ورزش ها، تئاتر و آیین ها در زمره ی فعالیت های اجرا قرار می گیرند. او ویژگی های اساسی و مشترک این رویدادهای اجتماعی را؛ نوعی نظم و ترتیب ویژه ی زمانی ، نسبت دادن نوعی ارزش ویژه به اشیا، مولد نبودن از لحاظ تولید کالاها و اجناس و در آخر قواعد خاص ، می داند و به بررسی کارکردهای اجتماعی آنان می پردازد. در پایان با استناد به تحلیل ساختاری ریچارد شکنر به ریخت شناسی نخل گردانی و با توجه به تحلیل کارکردی آیین امیل دورکیم به بررسی کارکردهای اجتماعی این آیین می پردازیم .
خلاصه ماشینی:
بهار، مهرداد، ١٣٩٠، از اسطوره تا تاریخ ، تهران : نشر چشمه 9 فصلنامه تخصصیهنرهای مایشی دوره ی جدید،شماره ی یازدهم ، پاییزوزمستان ٩٣وبهار٩٤ پیشینه ی این رسم فعلی با هر عنوانی با نشانه هایی مشترک همان طور که گفته شده به رسم کهن تابوت گردانی در ایران پیش از اسلام باز می گردد.
برداشته شده توسط کشیشان مسیحی انگلیسی در میدان امیرچخماق یزد (بلوکباشی ، ١٣٨٣: ٤٩) ریخت شناسی نخل عزا «نخل عزا»، یک اسکلت چوبی است که در دهه ی اول محرم و در آستانه ی روز عاشورا به وسیله ی پارچه های سیاه ، ترمه ، آیینه ، چراغ ، شیشه های رنگی ، افزارآلات جنگی و امثال آن تزیین می شود.
ک : دهخدا، علی اکبر، ١٣٧٣، لغت نامه دهخدا، تهران : انتشارات دانشگاه تهران 11 فصلنامه تخصصیهنرهای مایشی دوره ی جدید،شماره ی یازدهم ، پاییزوزمستان ٩٣وبهار٩٤ آن هم با اصول و قواعد خاص خود انجام می شود، دیگر آداب نخل گردانی و یا نخل برداری : «آداب نخل آرایی و نخل بندی به مناسبت برگزاری آیین نخل گردانی روز دهم عاشورا چند روزی پیش تر از آن آغاز می شود و تا قبل از شروع مراسم نخل گردانی ادامه می یابد.
(تصویر٨) (رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر(٨) علم گردانی پیش از آداب نخل گردانی برای آماده سازی فضای سوگواری (ماخذ: آرشیو نگارنده ) در این جا می توان به دور از باورداشت های مردم در برگزاری چنین آیینی ، همان طور که دورکیم نیز اشاره میکند، به کارکردها و چرایی برگزاری چنین آیین هایی ، به خصوص نخل گردانی پرداخت .