چکیده:
هدف این مقاله بررسی اثرگذاری رویکرد حکومتی بر نگرش فقیهان معاصر شیعه در مورد مصرف حقوق امام است، با توجه به اینکه یکی از مسائل مهم در حوزۀ رفتار حکومتی و فقه، اقتصاد مصرف حقوق امام زمان در عصر غیبت بوده و در سدۀ اخیر، شیعه رویکرد حکومتی به فقه پیدا کرده است، این پرسش مطرح میشود که این تغییر رویکرد چه اثری بر مسئلۀ مصرف حقوق امام در زمان غیبت گذاشته است؟ برای پاسخ به این پرسش، تغییر رویکرد مزبور در دو مکتب فقهی معاصر نجف و قم با روش توصیفی و تبیینی بررسی شده است. در پایان مقاله این نتیجه بهدست آمد که هم در حوزۀ علمیۀ نجف و هم در حوزۀ علمیۀ قم، مکتبهای فقهی به رویکرد حکومتی و کارکرد حکومتی گرایش پیدا کردهاند و بر اساس همین نگرش، حقوق امام را تأمینکنندۀ بخشی از هزینههای حکومت اسلامی دانستهاند. امام خمینی آغازگر رویکرد حکومتی به فقه بود و برخی از شاگردان ایشان از این رویکرد پیروی کردند و این گرایش در حوزۀ علمیۀ نجف نیز نضج پیدا کرد و شهید صدر به این نظر متمایل شدند و این رویکرد توسط شاگردان ایشان توسعه یافت.
خلاصه ماشینی:
نظریۀ مصرف حقوق امام بر حسب کشف رضایت امام، از زمان محقق نراقی تا عصر حاضر نظر بسیاری از فقیهان امامی را جلب کرده و سه سده است که بزرگان فقاهت شیعه آن را پذیرفته اند، اما در درون این رویکرد و جریان ، نگاه ها و استدقل های متفاوتی دربارٔە مسئله وجود دارد که توجه به آن نشانگر پویایی دورنی این نظریه است و چگونگی منتهی شدن آن را به دورٔە بعدی روشن میکند.
تعمیق رویکرد حکومتی به فقه و نظریۀ مصرف حکومتی حقوق امام توسط شاگردان شهید صدر از میان فقهیان معاصر و در حال حیات ، آیت گ شاهرودی نیز نظریۀ حکومتی را در مورد خمف و انفال پذیرفته اند و فرموده اند پیش فری نظریۀ رضایت ، ملت شخصی بودن خمف برای امام است ، در حالی که این حقوق به منصب حکومت و امامت تعلق دارد و سه ف ایشان برای این مطلب خود، علاوه بر تحلیل آیۀ خمف، دو دلیل میآورند یکی اینکه متفاهم عرفی در مقام این است و دیگری اینکه اگر سهم متعلق به شخصیت حقیقی رسول بود، با وفات ایشان از بین میرفت ، در حالی که چنین نیست .
در حوزٔە علمیۀ نجف فقیهانی مانند مرحوم نراقی، شیخ انصاری، آیت گ حکیم و محقق خویی رویکرد رضایت را پذیرفتند، اما با تغییر رویکرد شهید صدر به دریافت حکومتی از مصرف حقوق امام، این گرایش در حوزٔە علمیۀ نجف نیز نضج پیدا کرد و توسط شاگردان ایشان توسعه یافت ، البته توسعۀ رویکرد حکومتی در مکتب قم بیشتر از مکتب نجف بوده است و برخی از فقیهان قم نیز نظریۀ رضایتی را پذیرفته اند.