چکیده:
از آنجا که قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی و معارف آن برای همه زمان هاست . از این رو، علاوه بر معنای ظاهری،دارای لایه های عمیق باطنی نیز میباشد کـه پـی بـردن بـه آنهـا اسـلوب و روش خاص خود را میطلبد. یکی از این روش ها، اسلوب منطوق و مفهوم است . منطوق یعنی معنایی کـه به صراحت میتوان از آیات برداشت کرد؛ به عبارت ساده تر، منطوق همان معنای ظاهری آیه اسـت که با دلالت های متفاوتی بیان میشود. مفهوم یعنی معنایی که در کلام بیان نشـده اسـت و تنهـا از ساختمان ترکیبی کلام میتوان آن را فهمید که شـامل مفهـوم موافـق و مفهـوم مخـالف اسـت . در مفهوم موافق حکم ، از نظر سلب و ایجاب موافق منطوق است و در مفهـوم مخـالف ، بـرعکس . پـس میتوان گفت که عبارت های قرآنی معانی باطنی متعدد دارند و آنها نیز مـراد الهـی هسـتند کـه در پرتو شناخت این روش ها و آگاهی از تفاوت نحوة این دلالت ها در جملات قرآنـی اسـت کـه کـارایی مفسر در به دست آوردن مدلول آیات بیشتر خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
«مفهوم عبارت است از معنایی که در کلام بیان نشده ، ولی با توجـه بـه سـاختمان ترکیبـی آن فهمیده می شود و موضوع آن نیز در جمله ذکر نشده است » (محمدی، ١٣٦٨: ٦٩)، مفهـوم عبـارت است از «آن مدلول التزامی که بیانگر این نکته باشد که اگر بعضی از قیدهایی که مدلول مطـابقی را مقید کرده ، از بین رود و مختل گردد، حکم منطوق نیز منتفی خواهد شد؛ یعنی انتفای قید، موجب انتفای حکم خواهد بود» (صدر، ١٣٨٦، ج ٢: ١٠٠).
١ـ٤) دلالت نص «عبارت از آن لفظ یا عبارت قرآنی است که افادة معنایی کند که غیر آن به هیچ وجـه محتمـل نیست و فقط یک معنا را محتمل باشد و بر غیر آن منطبق نگردد» (خرمشاهی، ١٣٧٧: ١٠٧)؛ «هر گاه دلالت کلام بر معنی مراد طوری واضح و آشکار باشد که احتمال معنای دیگری در آن نـرود، آن را نص گویند» (فتح الهی، ١٣٨٩: ٣٨٧)؛ مثال قرآنـی: ﴿...
منطوق آیۀ یاد شده ، وجوب اتمام روزه از صـبح صـادق تـا درآمدن شب است که در این صورت ، تقدیر آن چنین اسـت : ﴿ثم أتموا الصـیاممن الفجـر إلـی الیل ﴾ و مفهوم مخالف آن ، عدم وجوب روزه گرفتن در شب می باشد که علاوه بر آن ، می تـوان ایـن نکته را نیز دریافت که اعمالی که در روز بر روزه دار حـرام اسـت ؛ در شـب بـر او حـلال مـی شـود» (خرمشاهی، ١٣٧٧، ج ٢ : ٢١٦٣).