چکیده:
اســطرلاب بــه عنــوان یــک وســیله و پدیــدة نجــومی ، دســت ســاخته ای از هنــر و دانــش ســنتی هنرمنــد – صــنعتگر ایرانــی بــه ویــژه در دورة اســلامی اســت ، کــه بــه لحــاظ کاربردهــای گونــاگونی هــم چــون آگــاهی از زمــان طلــوع و غــروب خورشــید جهــت اقامـة فــرایض دینــی و نیــز مــسائل جغرافیــایی بــه ویــژه دریــانوردی و طــالع بینــی ، توانــست جایگــاه مهمــی را در بــین مــردم و حتــی صــاحبان حکومــت پیــدا کنــد. ایــن پدیــدة نجــومی و پیچیــده کــه از دورة «سـلجوقی » - یکـی از شـاخص تـرین دورههـا در هنـر فلزکـاری بـه شـمار مـی رود- سـیر رشـد و تکامــل خــود را شــروع کــرد، توانــست در دورة صــفوی و ادوار پــس از آن، بــه اوج رشــد و شکوفایی خود برسـد. اسـطرلاب از جملـه آثـار فلـزی بـه شـمار مـی رفـت کـه نـه تنهـا بـرای عالمـان و منجمان و صاحبان مناصـب ، بلکـه بـرای اقـشار و تـوده هـای مـردم کـه بـه امـر طـالع بینـی بـسیار معتقـد بودنـد، دارای جایگـاه مهـم و بـه نـوعی ، وجـود آن، یـک ضـرورت انکارناپـذیر بـه شـمار مـی رفـت . در این مقاله ، سـعی بـر ایـن اسـت تـا بـه معرفـی پدیـدة اسـطرلاب از منظـر پیـشینه ، کـاربرد و بررسـی و تحلیــل ســاختار، شــیوة ســاخت ، تکنیــک و زیبــایی شناســی ایــن شمارشــگر نجــومی بــا تاکیــد بــر اســطرلاب اســتاد عبدالائمــه بپــردازد. شــیوة تحقیــق در ایــن پــژوهش از نــوع تحلیلــی توصــیفی و روش گردآوری مطالب کتابخانه ای و بیشتر به صورت میدانی است .
خلاصه ماشینی:
اسطرلاب ١ (معرفی اسطرلابهای استاد عبدالحسین عبدالائمه ) ∗ محمد افروغ دانشجوی دکترای پژوهش هنر، دانشگاه هنراصفهان چکیده اســطرلاب بــه عنــوان یــک وســیله و پدیــدة نجــومی ، دســت ســاخته ای از هنــر و دانــش ســنتی هنرمنــد – صــنعتگر ایرانــی بــه ویــژه در دورة اســلامی اســت ، کــه بــه لحــاظ کاربردهــای گونــاگونی هــم چــون آگــاهی از زمــان طلــوع و غــروب خورشــید جهــت اقامـة فــرایض دینــی و نیــز مــسائل جغرافیــایی بــه ویــژه دریــانوردی و طــالع بینــی ، توانــست جایگــاه مهمــی را در بــین مــردم و حتــی صــاحبان حکومــت پیــدا کنــد.
ترسـیم چنـد دایـرة متحــدالمرکز در لــوح گلــی مــذکور و نقــش چنــد ســتاره بــر روی آنهــا ایــن گمــان را تقویـت مـی کنـد کـه بـه احتمـال قـوی، شـکل مـذکور، اسـطرلاب ابتـدایی و اولیـه بـوده اســت (لــوح ٣) ایــن لــوح از جــنس خــاک رس پختــه شــده اســت کــه در کــاوشهــای تمــدن بابــل بــه دســت آمــد کــه متعلــق بــه ٨٠٠ تــا ٧٠٠ ســال پــیش از مــیلاد اســت ؛ امــا ســرفراز غزنــی در کتــاب اســطرلاب یــا شمارشــگر معتقــد اســت کــه «دانــشمندان در ٢ و یا ٣ هـزار سـال قبـل اسـطرلاب را بـه شـکل نـیم کـره و یـا کاسـه از خـاک رس سـاخته و سپس آن را پختـه و مـورد مطالعـه و اسـتفاده قـرار مـی دادنـد.
آنچــه از کتــب و رســالات مختلــف القــول بــر مــی آیــد ایــن اســت کــه «پیــشینه و خاســتگاه ایــن شمارشــگر نجــومی را یونانیــان و بــه ویــژه بطلمیــوس نویــسندة کتــاب المجــسطی ٩ مــی داننــد» (غزنـــی ، ٢٥٣٦: ٩) و ایـــن از ســـوی محققـــین ایـــن حـــوزه پـــذیرفتنی اســـت و واژة اسـطرلاب (اصـطرلاب ) را کـه یـک واژة یونـانی اسـت ، مزیـد بـر آن مـی داننـد.