چکیده:
بــسیاری از ادب پژوهــان، دورة تیمــوری را خاتمــة ادبیــات کلاســیک فارســی محــسوب مــی کننــد؛ چــرا کــه آخــرین بازمانــدگان و اســتادان شــعر و ادب نظیــر جــامی ، خواجــة جهــان و ... در ایــن عــصر ظهــور کــردهانــد. در ایــن مقطــع تــاریخی بــه واســطة توجــه خــاص ســلاطین تیموری به علـم و ادب پایگـاههـایی بـرای گـرد آمـدن تعـداد کثیـری از هنرمنـدان، علمـا، فـضلا و اهــل شــعر و ادب در خراســان و درشــهرهایی چــون ســمرقند و هــرات شــکل گرفتــه و فــضای مناسبی برای ایجاد تصنیفات علمی و ادبی به وجود می آید. از بزرگــان ادب دورة تیمــوری؛ معــین الــدین محمــد زمجــی اســفزاری هــروی، منــشی ، شــاعر، خوشــنویس و مــورخ مــشهور اســت کــه از او آثــاری برجــسته بــر جــا مانــده اســت . از تالیفــات ایــن مــورخ دورة تیمــوری، تنهــا کتــاب«روضــات الجنــات فــی اوصــاف مدینــة هــرات» به چـاپ رسـیده و سـایر آثـار او ماننـد «ترسـل » در غبـار زمـان بـه دسـت فراموشـی سـپرده شـدهانـد. از ایــن روی آگــاهی و اطلاعــات کمــی پیرامــون شــرح احــوال و ســایر آثــار اســفزاری و جــود دارد. نگارنــده در مقالــة حاضــر ســعی دارد کــه بــا اســتناد بــه منــابع متقــدم از جملــه تــواریخ ، تـذکره هـا، آثـار اسـفزاری و نیـز تکیـه بـه منـابع متـاخر، شـرح احـوال نـسبتا دقیقـی ، از زنـدگی ، آثــار، معاصــرین و ممــدوحین اســفزاری بــه دســت داده و نکــات مــبهم دربــارة او را تــا حــد امکان روشن نماید.
خلاصه ماشینی:
البتـه ایـن امـر شـاید بـه علــت روابــط سیاســی و اجتمــاعی نویــسنده بــا برخــی از جریانهــای قــدرت زمــان ســلطان حسین بـایقرا باشـد کـه باعـث نادیـده گرفتـه شـدن شـرح احـوال وی شـده اسـت و یـا آن کـه اگـر اطلاعـاتی هـم بـوده باشـد بـه سـبب مـرور زمـان، دسـتخوش نـابودی و تحریـف شــده باشــد؛ بنــابراین ، ســعی شــده اســت کــه بــا اســتناد و اتکــا بــه منــابع تــاریخی وادبــی دورة تیموریـان و منـابع متـأخر ماننـد تـذکره هـا و تـاریخ ادبیـات هـا، شـرح احـوال نـسبتا کامل و دقیقی از معین الدین اسفزاری و آثار و معاصران او به دست داده شود.
امــا آن گونــه کـه در دیباچــة ترســل خــویش بیـان داشــته ، در ســنین جــوانی بــه هــرات رفتــه و منظــور توجــه و نظــر ســلطان حــسین بــایقرا و وزیــر او خواجــه مجدالــدین محمــد قــرار مــی گیــرد و چــون تــاریخ تــالیف ایــن اثــر ســال ٨٧٣ هجــری قمــری اســت ، مــی تــوان احتمــال داد کــه اســفزاری مــی بایــست در انتهــای نیمــه اول قــرن نهــم یــا اوایــل نیمــه دوم ایــن قــرن متولــد شــده باشــد.
در دیباچــة ترســل اشــاره مــی کنــد کــه در اوان جــوانی بــه شــهر هــرات آمــده و از آنجــایی کــه راغــب بــه مطالعــة کتــب فـصاحت آثـار قـدما بـوده، و بـه فـن ترسـل و انـشا علاقـه منـد؛ بـه دربـار سـلطان حـسین بـایقرا و وزیـر او خواجـه مجـد الـدین محمـد مـی آیـد و چـون وزیـر نـامبرده «در نجـوم و انــشاء نیــز عــالم بــود» (خوانــد میــر، ١٣٥٦: ٤٠٠) ابتــدا بــه ســمت صــاحب دیــوان کتابــت وزیــر نــامبرده پذیرفتــه شــده و ســپس اثــر «ترســل » خــویش را کــه در ســال ٨٧٣ ه.