چکیده:
ابومحمد حسنبنشعبة حرانی، محدث شیعی سدۀ چهارم هجری است که اطلاعات کمی دربارۀ وی وجود دارد. کهنترین منبعی که از وی نام برده به سدۀ دهم هجری بازمیگردد. آشنایی بیشتر عالمان شیعی با وی بیش از همه مرهون دستیابی وجادهای علامه مجلسی و شیخ حرعاملی به کتاب مشهور تحفالعقول اوست که به سبب تألیف همین اثر مورد تمجید عالمان متأخر امامی قرار گرفته است. در میان میراث مکتوب مذهب نصیریه علاوه بر این دو کتاب، چند اثر منسوب دیگر نیز از ابنشعبة در دست است: حقائقأسرارالدین، رسالة موضحة و مسائل. این آثار کاملا در فضای فکری نصیریه تألیف شده و به لحاظ سبک نگارش با تحف العقول فاصله دارند. در صورت اثبات درستی انتساب این آثار به ابن شعبة، بخش قابل توجهی از اطلاعات ما دربارۀ او اصلاح و حتی تکمیل میشود. این مقاله تلاش دارد تا با پیگیری شواهد مختلف، انتساب این آثار به ابن شعبة را بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
6 روایتگری شیخ مفید از ابن شعبه حرانی از دو جهت مورد تردید است: نخست، آن که به یقین دانسته نیست که منبع مؤلف الإختصاص در نقل این حدیث کتاب تحف العقول بوده باشد.
چنان که روشن است، در میان امامیه دو اثر به ابو محمد حسن بن علی بن شعبة حرانی منسوب است: تحف العقول و التمحیص، که تردیدهایی در درستی انتساب کتاب اخیر به ابن شعبه وجود دارد.
2 علاوه بر این دو کتاب، در سالهای اخیر، چند اثر دیگر نیز با انتساب به وی چاپ شده است: کتاب حقائق أسرار الدین، رسالة موضحة حقائق أسرار الدین و مسائل لأبی محمد الحسن بن شعبة الحرانی.
بررسی درستی آثار منسوب به وی علی بن حمزة حرانی، 2 یکی از افراد خاندان ابن شعبة حرانی، در بحث از آغاز آفرینش و صورتبندی آن در کتاب خود، حجة العارف به روایتی اشاره دارد که حسن بن علی بن شعبة حرانی در آثار خود نقل کرده است: و قد وردت روایات کثیرة غیر ما شرحناه ذکرها أبو محمد الحسن بن علی بن شعبة الحرانی _ رضی الله عنه _ فی مصنفاته.
7 ضیایی نیز از این اثر در زمرۀ آثار ابو محمد حسن بن شعبة حرانی یاد کرده است.
_ رسالة موضحة حقائق الأسرار، حسن بن علی بن شعبة حرانی، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی: مجموعة الحرانیین، ج4، تحقیق: ابو موسی و شیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006م.
_ مسائل لأبی محمد الحسن بن شعبة الحرانی، حسن بن علی بن شعبه حرانی، چاپ شده در سلسلة التراث العلوی: مجموعة الحرانیین، تحقیق: ابو موسی و شیخ موسی، لبنان: دار لأجل المعرفة، 2006م.