چکیده:
بیان النجوم حبیش تفلیسی ، کتابی است به زبان فارسی در علم نجوم که به منظور آموزش این دانش ، برای نوآموزان و البته با زبانی هرچه ساده تر و روان تر نگاشته شده است . این کتاب از لحاظ بررسی های زبانشناسی و مطالعات واژگانی در زبان فارسی در قرن ششم هجری و نیز از نظر تاریخ علم نجوم ، و تاریخ تطور کتب درسی علمی پیش از سده ی هفتم هجری به زبان فارسی ، بسیار حائز اهمیت و در خور توجه ویژه است . خوشبختانه تنها یک نسخه از آن تا به حال شناسایی شده که در کتابخانه ی ملی نگهداری می شود. در این مقاله سعی شده تا با بررسی های گوناگون از زوایای مختلف به ویژگی های این اثر و نسخه ی منحصر بفرد موجود از آن پرداخته شود.
خلاصه ماشینی:
این کتاب از لحاظ بررسی های زبانشناسی و مطالعات واژگانی در زبان فارسی در قرن ششم هجری و نیز از نظر تاریخ علم نجوم ، و تاریخ تطور کتب درسی علمی پیش از سده ی هفتم هجری به زبان فارسی ، بسیار حائز اهمیت و در خور توجه ویژه است .
محل نشو و نمای تفلیسی نیز مشخص نیست ؛ اما بسیاری معتقدند که وی به شهرهای مختلفی مسافرت نموده و در مناطق مختلفی اقامت داشته و به دلیل خاتمه ی نسخه ای از کتاب وجوه قرآن ، که از روی نسخه ی اصل در شهر قونیه کتابت شده ، استنباط میشود که سالیانی در قونیه مقیم بوده است (٣).
(٤) بیان النجوم بیان النجوم فارسی نگاشتی است در دانش نجوم و البته با هدف آموزش این فن به نوآموزان که در آن به اختصار به مباحث هیأت ، افلاک و زمین ، صفت بروج و منازل ، ستارگان ثابته و متحیره ، دلیل های افق دایره ، استخراج موالید و سهام ، و معرفت اسطرلاب پرداخته شده است ؛ چنانکه ١.
چون از تصنیف کتاب تلخیص علل قرآن بپرداختم ، نگاه کردم به کتاب هایی که به پارسی در علم نجوم هر کسی ساخته اند، کتابی ندیدم که اندرو علم هیئت افلاک [و] زمین و صفت بروج و منازل و معرفت احوال ستارگان ثابته و مت ح یره (١) و دلیل های دایره ی افق (٢) و استخراج موالید(٣) و سهام (٤) و دانستن علم اصطرلاب (٥) [و] از این جمله ، بر طریق اختصار درو جمع باشد؛ چنانکـ آموزیده را اندرین علم کفایت بود و به کتاب های دیگر محتاج نباشد.