چکیده:
دوران دوازده سالۀ پس از سقوط رضاشـاه در فاصـله سـال هـای ١٣٢٠ تـا ١٣٣٢هــ . ش ، عرصۀ نزاع میان مدعیان سیاسی از اقشار و طبقات گوناگون و چالش بر سر منـابع قـدرت در فضایی جدید بود. فعالین طبقۀ متوسط در چارچوب جنبش کاریزمایی سال های ١٣٢٨ تا ١٣٣٢ هـ . ش برای نخستین بـار در تـاریخ معاصـر ایـران ، قـدرت را در جامعـۀ سیاسـی (Polity) از دیگر مدعیان که بیشتر خاستگاه طبقاتی بالا و یا اشرافی داشتند، گرفته و به انحصار خود درآورند. عمده ترین و اصلیترین منبع اعمال قدرت کنش گران ایـن طبقـه ، بسـیج جمعیـت تـوده وار و کـنش جمعـی در شـهرها بـه شـکل اعتصـاب هـا، تظـاهرات و شورش های خیابانی بود. سرانجام در کنش جمعی سی تیر این مدعیان توانستند با انحصـار قدرت جامعۀ سیاسی، مدعیان مخالف خود، اعم از دربار و کنش گـران طبقـات بـالا را بـه حاشیه برانند. پیروزی جنبش کاریزمایی سیام تیر در دوره ای آنومیک ، حاصل گسسـتی اجتماعی بود که ضمن به قدرت برکشـیدن گـروه هـای طبقـۀ متوسـط ، تعریـف «منزلـت اجتماعی» مدعیان را نیز به چالش میکشید. بدین گونـه در عرصـۀ سیاسـی، قواعـد بـازی نخبه گرایانه را از بین برده و در شرایط فقدان نهادهای مدنی نیرومند «کاریزمای پیشـوا» و «ارادۀ عمومی» را جایگزین آن میساخت . در ایــن پــژوهش بــا اســتفاده از «نظریــۀ بســیج منــابع » چــارلز تیلــی و روش پــژوهش «زمینه یاب »، ریشه های اجتماعی و سیاسی کنش جمعی سیام تیر بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
واقعۀ سی تیر سال های مبارزات کنش گران طبقۀ متوسط و حکومت جبهۀ ملـی را به طور خاص ، و تاریخ دوازده سالۀ بعد از سقوط رضاشاه توسط متفقین را به طور عام ، به دو دوره تقسیم می کند: نخست ، دورۀ پیش از سی تیر که کنش گـران طبقـۀ متوسـط به تدریج با بسیج جمعی اقشـار پـایین جامعـۀ شـهری ، در خـلأ دولتـی مقتـدر، قـدرت فرادستان در «جامعۀ سیاسی »١ را به چالش می کشیدند و دیگری دورۀ پـس از سـی تیـر که حکومت تحت زعامت مدعیان ٢ طبقۀ متوسط ، تا ١٣ ماه منابع عمدۀ جامعۀ سیاسی را با قدرت خود مهار کرد.
ش کنش جمعی بازتابی از ائتلاف گـروه هـای طبقـات متوسط سنتی و جدید شهری با بسیج نیرومند تـوده ای در عرصـۀ خیابـان هـا و نمـایش قدرت جبهۀ ملی و حزب توده (مهم تـرین سـازمان هـای سیاسـی تحـت رهبـری طبقـۀ متوسط ) بود.
این اقدام تهدیدآمیز اگرچه در کنار سیاست های دیگر در سال ١٣١٢ ـ هنگامی که رضاشاه قرارداد وقت را ملغی اعلام کرد ـ مؤثر افتاد، اما این بار با توجه به تحولات نظام جهانی و حمایت دولت قدرتمند ایالات متحده از ایران در دعوای نفتی ، به فرصتی برای مصدق بدل شد که نیروهای اجتماعی و سیاسی را علیه انگلستان بسیج کند.
دو سازمان سیاسی عمدۀ این دوره به رهبری طبقۀ متوسـط جدیـد ـ حـزب تـوده و جبهۀ ملی ـ با بسیج توده ای توانسـتند مـدعیان جامعـۀ سیاسـی را بـه چـالش گرفتـه و سرانجام در آستانۀ دهۀ سی آنها را به حاشیه برانند و حکومـت را در دسـت بگیرنـد.