چکیده:
جستار حاضر در دو بخش تنظیم شده است : بخش نخست نگاهی مختصر به تاریخ تاویل و تفسیر اساطیر است و بخش دوم، به مسالة تاویل و تفسیر اساطیر ایرانی در کتاب آفرینش و تاریخ اثر مطهر بن طاهر مقدسی اختصاص یافته است . با پیدایش علوم و ظهور ادیان تک خـدایی ، اسـاطیر رو بـه زوال رفتند. دانشمندان آنها را دروغ نامیدند و دین ورزان کفر و شرک. نخستین هجومها به اسـاطیر در قالب تاویل آنها صورت گرفت . تاویل اساطیر هم از سوی مخالفان اساطیر به عنـوان نخـستین مرحله برای نابود کردن آنها و هم از سوی باورمندان به اسطورهها برای تطبیق دادن آنها با باورهای علمی و نظامهای عقیدتی جدید صورت گرفته است . در بخش نخـست ایـن جـستار، بـه تاویـل ، تاریخچه ، شیوهها و اسباب کلی آن پرداخته شده است . نهضت فرهنگی شعوبیه ، بـا هـدف احیـای فرهنگ ایرانی در قرن چهارم به اوج خود رسید. از جمله فعالیت های شـعوبی گـردآوری و تنظـیم تاریخ ملی ایران بود که بعضا شامل اساطیر، موجودات و کردارهای شگفت بود؛ عـدهای از شـعوبیه برای جلوگیری از رد و انکار آنها از سوی معاندان به تاویـل و تفـسیر اسـاطیر و خـوارق عـادات پرداختند. مقدسی مولف کتاب آفرینش و تاریخ (البدا و التاریخ ) نخستین کسی است کـه بـا هـدف حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی به شیوهای خاص دست به تاویل اساطیر برده است . در بخـش دوم این جستار، ضمن اشاره به زمینه های فرهنگی و اجتماعی مساعد برای تاویـل در قـرن چهـارم، بـه بررسی نوع و شیوة تاویل گریهای مقدسی از اساطیر ایرانی پرداخته شده است .
The present article، first، gives a brief account of hermeneutics، its history، and its methods. Then، the focus is directed to the interpretations and justifications of the Iranian myths as they appear in Motahhar ben Tahir’s work Afarinesh va Tarikh (i.e. Genesis and History). Science and religion are two powerful opponents of myths. After the development of science and the emergence of monotheistic religions، myths were declining. Scientists refuted them and the men of religion considered them as heresy. The first attacks against myths took place in the form of interpretation. The interpretation of myths has been done by two parties: the opponents of myths who aimed to destroy them and the believers who meant to adapt them to the new scientific systems and religious beliefs. With the revival of the Persian culture، the Iranian cultural movement (i.e. Shu''ubiyyah) reached its climax in the 4th century A.H. One of their missions was to collect and arrange Iranian national history which included myths and the accounts of extraordinary creatures and deeds. To prevent the denial of the myths by the opponents، some of the Shu''ubi scholars began interpreting and justifying them. Motahhar ben Tahir، author of Afarinesh va Tarikh، was the first who، with the aim of preserving and developing Iranian culture، interpreted myths with his own specific methods.
خلاصه ماشینی:
"در رویکرد نخست یعنی تأویل اساطیر سه شیوه در کار مقدسی قابل تشخیص است : الف ) مهم ترین شیوة او آن است کـه میـان اسـاطیر و اشـخاص اسـاطیری ایرانـی بـا پیـامبران و داستانهای آنها که در قرآن اشاراتی بـه آنهـا شـده و بعـدها از طریـق اسـرائیلیات در تفاسـیر بـه صورت کامل بیان شده است ، ادعای تشابه و همانندی می کند؛ مثل شباهت کیکـاووس و نمـرود در رفتن به آسمان (همان: ٥٠٥)؛ یا مثلا دربارة تولد فریدون می نویسد: «و این سخن ماننـد گفتـار اهـل کتاب است دربارة یعقوب و عیصو و داستان آن مانند داستان زادن ابراهیم (ع) است تا آنجا که بعـضی از مجوس معتقدند که افریدون همان ابراهیم است و خدای داناتر است » (همـان: ٥٠٢)، یـا: «گوینـد میان سعدی (سودابه ) و سیاوش بن کیکاوس داستانی روی داد به مانند داستان یوسـف و زلیخـا کـه او را به خویشتن خواند به زشتی » (همان: ٥٠٦)، یا بعد از نقل اساطیر مربوط به بیورسب (ضـحاک) که می گوید: «و بدان که بسیاری از این داستان مانند داستان پیغامبران علـیهم الـسلام اسـت » (همـان: ٥٠٢).
در رویکرد دوم یعنی تفسیر اساطیر، مقدسی به دو شیوه عمل می کند: الف ) اول این که با دادن توضیحاتی ، اساطیر را از حالت اسطورهای صـرف دور مـی سـازد و بـا دادن جنبة داستانی و گاه تاریخی به آنها، آنها را به واقعیت نزدیک می کند؛ یعنی تبدیل اسطوره بـه حماسه یعنی به داستان و تاریخ داستانی ؛(١٣) مثلا برای ضحاک سلسلة انساب ذکر می کنـد یعنـی کـه واقعا بوده است (همان: ٥٠١)."