چکیده:
نویسنده در این پژوهش با نگاهی نو، به ارائه تعاریف، مفاهیم و کلید واژه هایی چون روحانی، مجتهد، حوزه علمیه،
فرهنگ و... به ارزیابی نقش روحانیان در پویایی فرهنگی ملت ایران قبل، حین و پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پرداخته است. محقق در تلاشی مجدانه و رعایت انصاف که از شاخصترین ویژگیهای یک اثر علمی است به
خدمات و تأثیرگذاری نهاد روحانیت در ایران اشاره کرده و با هدف کارآمدی به آسیبشناسی آن نیز پرداخته است.
این بررسی متکفل مباحثی چون پیوند روحانیت با مردم، همکاری حوزه و دانشگاه، پیوند مذهب و سیاست و الزام
روحانیت در مشارکت سیاسی، تعیین ادوار حضور روحانیت در عرصه فرهنگ و اجتماع در ایران قبل و بعد از انقلاب
و تقسیمبندی گرایشهای غالب در روحانیت پس از نهضت اسلامی 15 خرداد، میباشد. پژوهشگر با رویکردی تازه
به تبیین نقشآفرینی روحانیت در چهار دوره پس از انقلاب اسلامی: دوره تأسیس و ایجاد نظام (1360-1357)،
دوره استقرار نظام (68-1360)، دوره ثبات نظام (76-1368) و دوره چهارم (از دوم خرداد 76 تا کنون) پرداخته و
خدمات و آسیبهای هر دوره را تبیین و ارزیابی کرده است.
نویسنده بر این باور است که بخش عمده آثار مکتوب در عرصه فرهنگ دینی متعلق به
روحانیت است. استقلال واقعی ایران در طول تاریخ مدیون روحانیت و حضور آن در صحنه
بوده است. هرگاه تمامیت ارضی، استقلال و منافع ملی کشور به خطر افتاده است روحانیت
در دفاع و پاسداری از آن نقش
اول را ایفا کرده است. و در عین حال همواره بر لزوم بازنگری و آسیبشناسی در سازمان
روحانیت به دست خود روحانیون تأکید کرده است، چرا که راز ماندگاری و حفظ جایگاه
روحانیت در این نکته کلیدی نهفته است.
خلاصه ماشینی:
"در تاریخ ایران پس از اسلام و گرایش ایرانیان به مذهب تشیع، گویی میان روحانیت شیعه و مردم، پیوندی ناگسستنی وجود داشته است؛ به گونهای که نظریه رایج در جامعه ما، درباره روحانیت چنین است که، «روحانیت، به عنوان سازمان رهبری کننده مردم و گروهی از افراد هستند که پیشرفت یا انحطاط جامعه را با روحانیت در ارتباط میدانند.
روحانیت قبل از انقلاب اسلامی، بدین سان به نقشآفرینی و ایفای رسالت خود همت گماشت؛ هر چند که با موانع و مخالفتهایی مواجه بود؛ اما این حضرت امام خمینی (ره) بود که توانست با نظریهپردازی «حکومت اسلامی» بر پایه «ولایت فقیه»، به اثبات نامشروع بودن حکومت سلطنتی و لزوم قیام ملت برای اقامه حکوت اسلامی بپردازد.
فتوای میرزا محمد مجاهد بر علیه تجاوز روسها در دوران محمدشاه، فتوای میرزای شیرازی در تحریم استعمال توتون و تنباکو در زمان ناصرالدین شاه، مجاهدات شیخ فضلالله نوری برای استقرار مشروطه مشروعه در زمان مظفرالدین شاه، مبارزات و مجاهدات مرحوم مدرس در مقابله با استبداد رضاشاه و استعمار بیگانگان، مرحوم نواب صفوی و مجاهدات او در برابر انحرافات دینی و ناهنجاریهای جامعه در زمان محمد رضا شاه، آیت الله کاشانی و نقش بزرگ ایشان در قیام سی تیر و جریان ملی شدن نفت در سالهای 32ـ30 در زمان محمد رضاشاه وبالاخره نقش بیبدیل وماندگار حضرت امام خمینی (ره) در مقابله با استبداد شاه و استعمار و استکبار، و تلاشی که برای استقرار حکومت اسلامی به جای سلطنت، با تحمل سالها حبس و تبعید، متحمل گردید، نمونههایی از نقش آفرینی ومبارزههای روحانیت متعهد در پویایی فرهنگ مردم ایران زمین بوده است."