چکیده:
مهمترین مبنای فلسفه اخلاق ابنمسکویه را نفسشناسی او تشکیل میدهد. ابنمسکویه در بحثهای خود در ارتباط با اخلاق، درصدد شناساندن ویژگی منحصر بفرد انسان است. او اثبات میکند که در انسان چیزی وجود دارد برتر از بدن جسمانی و آن نفس است. انسان بکمک نفس ناطقة خود میتواند به حیات متعالی ـ آنگونه که شایستة مقام انسانیت است ـ دست یابد. ابنمسکویه برای ارائه دیدگاه خود مبنی بر چگونگی دستیابی انسان به سعادت، نخست نفس مجرد انسانی را اثبات میکند و سپس به بیان ویژگیهای منحصر بفرد نفس انسانی میپردازد. اما از آنجا که تطبیق و مقایسه به شناخت بهتر نظریات فلسفی کمک میکند، برای شناخت هرچه بهتر نظریات ابنمسکویه، اندیشههای او را در مقایسه با نفسشناسی ابنسینا قرار دادهایم. در نوشتار حاضر نفس از نظر ابنمسکویه و ابنسینا بررسی میشود و در ذیل آن به چیستی نفس، وجود، حدوث، ارتباط آن با بدن، قوای نفس و بقای آن اشاره میگردد.
خلاصه ماشینی:
( 209 ) این در حالی است که ارسطو بعنوان معلم اول، از نفس در حوزة طبیعیات و برای تمام موجودات زنده اعم از گیاه، حیوان و انسان بحث میکند و تعریف واحدی را برای تمامی نفوس ارائه میدهد.
ابنمسکویه برای ارائة دیدگاه خود مبنی بر چگونگی دستیابی انسان به سعادت، نخست نفس انسانی را اثبات میکند و بر این اساس، ویژگیهای منحصر بفرد نفس انسانی را بیان میدارد و طریق دست یافتن انسان به سعادت را متذکر میشود.
ابنسینا بر این امر واقف بوده و بنابرین هم در کتاب النفس دربارة تمام موجودات ذینفس و هم در الاشارات و التنبیهات در ارتباط با نفس انسانی بحثی را به اثبات وجود نفس اختصاص داده و سپس به سایر فعالیتها و آنچه قوای نفس نامیده میشود پرداخته است.
بنابرین، برای اینکه میان دیدگاه ارسطویی ابنمسکویه و تعریف وی از نفس انسانی سازگاری ایجاد کنیم، باید بگوییم نفس انسانی همزمان با بدن حادث میشود، اما از همان ابتدا این توانایی را دارد تا به امور الهی توجه کرده و انسان را به سعادت برساند.
براساس تعریف وی رابطة نفس ـ بعنوان جوهری روحانی ـ با بدن بدینگونه است که نفس با وجود برترین که نسبت به بدن دارد، همزمان با بدن حادث میشود و چنین نیست که چون برتر از بدن است، قبل از بدن موجود باشد و سپس وارد بدن گردد، بلکه نفس برای اینکه بدن موجود زنده از جمله انسان را از لحاظ رشد به حد معینی برساند، افعالی را بکمک ابزار بدنی آشکار میکند؛ افعالی مانند تغذیه، حواس پنجگانه و...