چکیده:
یکی از موضوعاتی که از دیرباز دستمایۀ داستانهای تمثیلی عرفانی بوده است ،شرح سفر روح به عالم علوی است .سفر روحانی ،درونمایۀ اصلی مثنوی سیرالعباد سنایی (ف ٥٣٥ق ) و مظومۀ کمدی الهی سرودة دانته الیگیری (فوت ١٣٢١ م ) است .با توجه به فضل تقدم سنایی بر دانته در سرودن چنین منظومه ای آیا می توان سنایی را الگوی دانته دانست ؟برای پاسخ به این پرسش ،دو منظومه را از جهات گوناگونی چون ساختار،درونمایه ،صورخیال ،مبانی فلسفی و جز آن مقایسه کردیم و وجوه اشتراک و افتراق آن دو را تا حد معینی بازنمودیم .
خلاصه ماشینی:
"در حدود صد سال و اندی بعد از سنایی ؛ دانته آلیگیه ری ، شاعر ایتالیـایی (فـوت ١٣٢١میلادی ) در Divina Commediaاثر معروف خود با نام کمدی الهـی بـه شرح ماجرای سفر روح از عالم مادی به ملکوت در زبانی تمثیلـی مـی پـردازد و منظومه ای عرفانی و عالی به وجود می آورد کـه در عـالم شـعر و ادب شـهرت بسزایی دارد و عده ای آن را برجسته ترین اثر عرفانی در ادبیات غرب دانسته اند.
چنانکه ملاحظه می شـود وجـه مـشتر ک سیرالعباد و کمدی الهی آن است که هر دو بر اسـاس سـاختاری متـأثر از عقایـد حکیمان باستان و نظریات فلسفی رایج در قرون وسطا پایه ریزی شـده انـد؛ ولـی تفاوت عمده در این است که دانته مراتب فلکی را یکـسره در بهـشت قـرار داده است در حالیکه در سیر العباد سنایی مرحلۀ میانی تزکیۀ نفس است : فلک ماه : ارواح بهشتی که در مرحلۀ طلب مرده اند فلک عطارد: مرحلۀ معرفت از راه عمل (ارواح کوشا) فلک زهره : مرحلۀ معرفت از راه اراده ،( ارواح عاشق ) فلک خورشید: مرحلۀ معرفت از راه ادراک ( فقها و متألهین ) فلک مریخ : توحید از راه عمل (شهسواران و شهیدان ) فلک مشتری : مرحلۀ توحید از راه اراده (دادگستران ) فلک زحل : مرحلۀ توحید از راه ادراک (خدای بینان و مجذوبان ) فلک ثوابت یافلک البروج : مرحلۀ ادراک فروغ مسیح و مریم فلک الافلاک : مرحلۀ ادراک فرشتگان و مراتب آنها عرش الهی (رجوع شود به کتاب بهشت و مقدمه آن ) مقایسۀ درونمایۀ دو اثر و پیرنگ فلسفی آن چنانکه ملاحظه شد؛ درونمایۀ هر دو اثر، سیر روح در مقامات معنوی اسـت کـه در قالب سفر بازنموده می شود."