چکیده:
دانش بومی بخشی از فرهنگ منحصر به فرد هر سرزمین است که در جهت سازگاری با شرایط محیطی خاص زیست بوم از طریق تجربه حاصل شده است و به مرور به بخشی از فرهنگ اجتماعی و تولیدی آن جامعه تبدیل شده است. اتنوبوتانی نزدیکترین روش ممکن برای مطالعه دانش مردم از کاربردهای متعدد گیاهانی است که آنها بکار می برند. این مطالعه بخشی از تحقیق گستردهای است که در زمینه دانش بومی گیاه شناسی در میان ایل طیبی و در منطقه دلیکما (درهای کوهستانی از ییلاقات شهرستان دهدشت) در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام شده است. در این مطالعه که یک پژوهش کیفی در مقوله گیاه قوم شناسی است، از تکنیک های کیفی گردآوری اطلاعات مانند مصاحبه بدون ساختار و مشاهده مشارکتی استفاده شده است. در مجموع 189 گونه شناسایی شد که از این میان 68 گونه گیاهانی بودند که استفاده غیرعلوفهای داشتند. از گیاهان شاخص منطقه میتوان به آویشن دنایی، کاکوتی، بلوط و انواع گون ها اشاره کرد. موارد مورد استفاده این گیاهان شامل استفادههای دارویی، غذایی، تهیه ابزار، ساختمانسازی و استخراج شیرهها و عصارههای صنعتی بود. مردم بومی دانش کافی در مورد زمان رویش، فصل برداشت، روش چیدن، خشک کردن و ساخت انواع ابزار، استخراج انواع شیرهها و کاربردهای متفاوت دارویی هر گیاه داشتند. متاسفانه به دلیل از بین رفتن سنتها، حجم زیادی از دانش بومی در حال از بین رفتن است. محققان گیاه شناسی قومی میتوانند نقش مهمی در ثبت و ماندگار کردن این فولکلور غنی نانوشته پیش از این که در میان شتاب اخیر تمدن از بین رود، بازی کنند.
خلاصه ماشینی:
(- 47 سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که حفظ سلامتی انسان ها وابسته به استفاده از داروهای تجاری میباشد و بیشتر این ترکیبات از عصاره های گیاهی و ترکیبات فعال آنها ساخته میشوند که توسط مصرف کننده ، به عنوان ترکیبات طبیعی و بیخطر شناخته شده اند.
et al &Ghasemi Pirbalouti ) ایران با داشتن پنج ناحیه آب و هوایی سرزمین منحصر بفردی است که خاستگاه رویش بیش از ٧٥٠٠ گونه گیاهی شده است که بسیاری از آنها دارای ارزش دارویی در طب سنتی این سرزمین هستند (احمدیان عطری و دیگران ، ٢٠٠٩) و استفاده از گیاهان دارویی از دیرباز در میان ایرانیان و مکتب طب سنتی ایران رواج داشته است (نقیبی هرات ، ١٣٨٨).
مثلا «گینه (گون ) تند میسوزه ، ارزن (سیاه تنگرس فارسی) تش بلند داره ، بلی٢ (بلوط ایرانی) کم میسوزه اما کور نمیشه ، یه تکه هیمه بلی یه پاتیل شیر را گرم میکنه اما یه پشته هیمه فیشک ٣ (دافنه ) کمه براش !» در بحث میوه ها میگفتند: «انجک ٤ (انچوچک ) کاکلشو جمع میکنیم و هسته اش را درمیاریم و پوستشو جدا میخوریم اما سیسن (زالزالک ) فقط مالزیر هست و دیرتر از انجک میرسه " دسته چهارم : استفاده از گیاهان همراه ، یکی دیگر از موارد مورد استفاده در دانش بومی مردم محلی بود.
در این مقاله پس از بررسی موارد مهم در اتنوبوتانی و تقسیم گیاهان غیر علوفه ای بر اساس موارد گوناگون در دانش بومی ایل طیبی، به کاربردهای خوراکی، صنعتی و استفاده و نحوه چیدن و خشک کردن و اندام مورد استفاده پرداخت شده است .