چکیده:
بدون شک نظریه وحدت شخصی حقیقت وجود را می توان از تاثیرگذارترین نظریه ها در عرصه عرفان نظری و ادبیات عرفانی و فلسفه صدرالمتالهین شیرازی برشمارد. این دیدگاه با تکیه بر شهود عرفانی، چشم انداز جهان هستی را این گونه ترسیم می نماید که تنها در جهان هستی یک واقعیت است که خود را در تعینات و صورت های گوناگون نمایان ساخته است. پذیرش و هضم چنین نگرشی از سوی عقل آدمی که از طریق تجزیه و مرزبندی میان واقعیت ها به آنها آگاهی یافته و آنها را از یکدیگر بازمی شناسد، کاری ناممکن می نماید. دیدگاه وحدت وجود در صورتی قابل فهم و مقبول می افتد که بتواند تبیینی روشن از فرآیند بسط حقیقتی واحد را ارایه نماید. این نوشتار در ابتدا به بازخوانی چنین فرآیندی پرداخته و مفاهیم کلیدی (تعین، تجلی، اعیان ثابته و ...) در آن را معرفی و در پایان پاره ای از نتایج هستی شناسانه و معرفت شناسانه آن را رصد خواهد نمود.
خلاصه ماشینی:
آیا حالت شادی پدیده ای خاص بود که تنها در نفس رخ داد و در همان جا نیز متوقف مانده و در اثر آن پدیده ای دیگر در سلول های مغزی و اعصاب و سپس در عضلات صورت ، پدیدٔە سومی بوجود آمد، یا اینکه یک اتفاق در همه این سطوح افتاده است و یک حالت در سه موطن نفس و مغز و اعصاب و عضلات چهره نمایان ساخته و به تعبیری سر تا پای وجود شخص را شادی فرا گرفته است ؟ عرفا توضیح دوم را مقبول می دانند و بر این نکته تأکید دارند که یک واقعیت هم زمان و بدون هیچ گونه گستسگی درسه موطن (روح ، مغز و اعصاب و بدن ) خود را نمایان ساخته است و بدینسان باید بپذیریم مفهوم شادی در هر موطنی ماهیت و تعریف خاصی دارد.
٩- اگر دیدگاه عارفان را در خصوص وحدت حقیقی و شخصی وجود بپذیریم و بر آن باشیم که یک حقیقت است که چنان گسترده و ممتد می شود که در آن واحد تعینات و جلوه های گوناگونی از خود نمایان می سازد که در هریک نیز حضوری تام و تمام دارد و آن جلوه ها و تعینات (ماهیات ) تنها در سراب توهم شناخت آدمیان شخصیتی مستقل انگاشته می شوند، آنگاه باید برخی از مقولات فلسفی را چون مفهوم جعل ، علیت و مفاهیم مرتبط با آنها و منازعاتی که در باب هریک رخ داده است ، جدی نگیریم .