چکیده:
زبان فارسی در دورٔە اسلامی به گویش های متعدد انشعاب یافته است . بسیاری از واژه های این گویش های متنوع طی گذشت سده ها دستخوش تحولات آوایی و واجی گردیده است . با نگاه دقیق به ساختمان زبان و قواعد دستوری گویش های پراکندٔە ایرانی، میتوان به پیوند میان این گویش ها با زبان های دوره باستانی دست یافت . گویش رایج در منطقۀ سرکویر، به لحاظ زبانی و واژگانی دارای ویژگیهای برجسته ای است که نویسندگان را بر آن داشته تا برخی از این ویژگیها در حوزٔە تصریف واژگان و دستگاه واجی را معرفی نمایند. از دیگر سو پژوهش ریشه شناسی و تطبیقی دربارٔە واژگان و اصطلاحات این گونۀ زبانی، علاوه بر فواید زبان شناسانه ، ممکن است در گشودن برخی از گره های زبانی متون کهن فارسی مفید واقع گردد. در این پژوهش کوشیده ایم تا با گردآوری مهم ترین واژگان کهن گویشی منطقه سرکویر و مقایسه آن با زبان پهلوی، به بررسی تحولات فرآیندهای واجی زبان فارسی و نظام آوایی واژگان به جامانده از دورٔە میانی زبان فارسی در لهجۀ رایج منطقه بپردازیم .
خلاصه ماشینی:
"از منظر گونه شناسی گویش ، این منطقه بخت آن را داشته که به سبب دوری از محیط های بزرگ و جوامع شهری، بخش زیادی از واژگان اصیل و کهن خود را، علیرغم گذشت چندین قرن و تحولات زبانی قابل توجهی که زبان پارسی بدان دچار شده ، همچنان حفظ کند و به صورت زنده در محاورات روزمره به کار گیرد.
با وجود اینکه پاره ای از کلمات مذکور در جدول شماره ٣ را میتوان در سایر گویش های ایرانی و حتی در فارسی معیار - که تحت تاثیر بسیاری از فرآیندهای واجی و تحولات آوایی این تحقیق بر روی آنها نیز اعمال شده باشد - مشاهده کرد، اما نکته جالب توجه اینجاست که این واژه ها در گویش منطقۀ سرکویر پس از اعمال فرآیندهای واجی، به شکل اولیه خود –یعنی به واژه های زبان پهلوی (و به ندرت زبان های ایران باستان ) - بسیار نزدیک هستند و در بسیاری موارد با صورت کهن واژه معنا و نیز تلفظ یکسان دارند."