چکیده:
اساس آگاهی و اطلاعات کنونی از هنرمندان ایران به واسطهی آثار ایشان و همچنین کتابهای تاریخ و تذکرههاست. در شرح حال و آثار نگارگران به ندرت به توصیف و خیالپردازی سخنوران از ایشان اشاره شده است. کهنترین کاربرد واژهی نگارگری در شعر سبک خراسانی دیده شده است. همچنین از اوایل سبک خراسانی و متنهایی چون شاهنامهی فردوسی (400-370ق)، واژهی مانی به عنوان نماد نگارگری بکار رفته است. در این مقاله به انعکاس نگارگران در تفکر و خیال سخنوران دورهی صفوی پرداخته شده است. در بخش نخست به بسامد و تکرار نام مانی و بهزاد، در بخش دوم ترکیبهای ساخته شده با نام این دو نگارگر در شعر سبک هندی و در بخش سوم نیز اطلاعات هنری که از میان اشعار دربارهی این دو نگارگر استخراج شده و توصیفات سخنوران ارائه و بررسی میگردد. در پایان، علاوه بر مانی و بهزاد به نام نگارگرانی که به ندرت در سبک هندی بکار رفتهاند، نیز اشاره شده است. جامعهی آماری این مقاله، دیوانهای حدود بیست سخنور سبک هندی از اواخر سدهی 10 تا اواخر سدهی 12 هجری است که برخی همچون بیدل و رایج، هندی بوده و زبان دوم آنها فارسی بوده است.
خلاصه ماشینی:
در اینجا نمونههایی از ذکر مانی در اشعار سخنوران برجستهی سبک هندی ارائه میشود: مانی این شهرت و آوازه از آن یافت که کرد به خیال رخ خوب تو مصور کاغذ (غزالیمشهدی، 1388، 201) اگر فرهاد، اگر مانی نگارد مثال اوست حسن خویش دارد (عرفی، 1387، 155/3) برای امتحان آرد چه مانی را چه آزر را اگر خود میشود بتگر ز خود بهتر نمیسازد (نظیری، 1340، 130) مانی ار نقش خاطرم بیند لوح خود ز آب دیده سازد پاک (طالب، بیتا، 1025) در و دیوار او آشوب چین است اگر نقشی ز مانی مانده، این است (قدسی، 1375، 807) نزند چون خط مشکین تو نقشی بر آب مو برآید ز کف دست اگر مانی را (صائب، 1375، 274) هر چند که مانند نداری در خط در شیوهی تصویر به مانی مانی (اشرف، 1373، 370) هر لفظ، کار معنی رنگین نمیکند مانی کس از شبیه کشیدن نمیشود (نجیب، 1382، 296) مانی ار تصویر آن نازک میان خواهد کشید چون به زلفش میرسد آهی ز جان خواهد کشید (تأثیر، 1373، 507) چه نقشها که نبست آرزو به فکر وصال خیال بستن من بی تو کلک مانی بود (بیدل، 1376، 843) ز شاخ او عیان گردیده صد رنگ به رنگ خامهی مانی و ارژنگ (منیر، 1388، 165) رنگ زنگار ز آیینهی من مانی برد کرد افشان ورقی را و چمن صورت کرد (شهرت، 1388، 175) مانی فکر ز تلوین معانی به برم صد تماشاگه ارژنگ نگه میدارد (رایج، 1375، 261) همانگونه که دیده میشود بنابر رعایت تناسب در معانی و ایجاد آرایههایی چون ایهام تناسب، واژگان تخصصی بسیاری از کتابآرایی و نسخهپردازی نیز در این ابیات بکار رفته است.