چکیده:
شماری از پزشکان مسلمان در کنار طبابت به داروسازی نیز میپرداختند. محمد بن زکریای رازی (د 313ﻫ) یکی از پزشکانی است که بخش مهم و قابل توجهی از آثار خود را به داروسازی اختصاص داده است. در این نوشتار، به شیوه توصیفی – تحلیلی و با استناد به مدارک و شواهد موجود، نقش و جایگاه رازی در علم داروسازی از طریق بررسی آثار دارویی او بررسی شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد رازی بهسبب احاطه بر دانش کیمیا و آگاهی از خواص سنگهای معدنی، توانست فراوردههای شیمیایی جدیدی وارد علم داروسازی کند؛ همچنین دستورالعملهای متعددی برای ساخت داروهای ترکیبی ارائه کرد که تا آن هنگام در بین مسلمانان بیسابقه بود. شیوه رازی در درمان بیماریها، بسیار ساده بود و تا حد امکان به جای دارو، غذا تجویز میکرد؛ چه او به طبیعت داروها، سرد یا گرم، واقف بود و مضرات استفاده از داروها را نیز میشناخت. در دوره اسلامی وی نخستین پزشکی بود که از الکل برای گندزدایی، از جیوه به عنوان مسهل و از برخی ترکیبات دارویی در بیحسی استفاده کرد.
خلاصه ماشینی:
"برخی از ابواب کتاب بدین شرح است : باب اول در شراب ها و رب ها ﴿نوشیدنیها﴾ مانند تهیه انواع سکنجبین و شربت انجیر؛ 6 باب دوم در لعوقات ﴿لیسیدنی ها﴾ مانند لعوق جلقوزه و لعوق برای درمان درد سینه و سینه پهلو؛ باب چهارم در ج وارشات ﴿ترکیب هایی برای هضم غذا﴾ مانند جوارش زعفرانی و جوارش خ ب ث الحدید؛ باب پنجم در معاجین و تریاقات ﴿معجونها و تریاقها﴾ مانند تریاق فاروقی و معجون هریسی؛ باب ششم در اطریفلات ﴿معرب تریپهل به معنای سه ثمر، چه از ترکیب سه داروی آمله ، هلیله و بلیله به دست میآمد﴾، 7 مانند اطریفل کوچک و گشنیزی؛ باب هفتم در مفرحات ﴿شادی بخش ها﴾ مانند مفرح سرد و گرم ؛ باب دهم در سفوفات رازی، المنصوری فی الطب ، مقاله سوم.
هدف از نگارش کتاب آن بوده که اگر دارویی در محلی یافت نشود، پزشک از داروی جایگزین استفاده کند، رازی در مقدمه این اثر، 5 جایگزین کردن دارو را امری مهم در دانش پزشکی دانسته است .
طباطبایی، ۱۳۱؛ در فصول و ابواب آثار پزشکی رازی که به بیماریهای چشم و درمان آن اختصاص دارد، بیشتر داروها با منشأ گیاهی تجویز شده است ؛ برای نمونه نک : الجدری و الحصبه ، ۱۶-۱۸؛ من لایحضره الطبیب ، باب بیماری چشم .
رازی از داروهایی نام برده که پزشکان پیشین آن را نمیشناختند و برخی از این داروهای ساخته شده ، سمی بود و از همین رو وی مقدار مجاز مصرف هر دارو را برای درمان و مقدار مصرفی را که موجب مرگ میشود به دقت بیان کرده است ."