چکیده:
پاسخ به شبهات قرآنی همواره یکی از تلاشهای فکری اندیشمندان مسلمان بوده است. یکی از شبهات در مورد شخصیت پیامبر اکرم(ص)، برگرفته از آیات ابتدایی سوره فتح است. بر اساس ظاهر این آیات، خداوند علاوه بر این که گناهان گذشته پیامبر را میبخشد، بخشش گناهان آینده او را نیز تضمین کرده و این موضوع آشکارا در تضاد با عصمت آن حضرت قرار دارد. دانشمندان اسلامی به ویژه مفسّران قرآن از دیر زمان درصدد پاسخ این شبهه برآمده و هر یک پاسخ یا پاسخهایی در رفع اشکال ارائه کرده اند. این مقاله افزون بر تحلیل و ارزیابی دیدگاههای ارائه شده، در راستای پاسخ به این سوال شکل گرفته است که: راهکارهای برون رفت از مساله «گناهان گذشته و آینده پیامبر اکرم(ص)» در آیات آغازین سوره فتح چیست؟ سرانجام این نتیجه به دست آمد که یرخی از پاسخهای ارائه شده قابل دفاع بوده و افزون بر آن، پاسخ جدید دیگری مبتنی بر رویکرد عرفانی به دست آمده است.
خلاصه ماشینی:
این مقاله افزون بر تحلیل و ارزیابی دیدگاههای ارائه شده، در راستای پاسخ به این سوال شکل گرفته است که: راهکارهای برون رفت از مساله «گناهان گذشته و آینده پیامبر اکرم(ص)» در آیات آغازین سوره فتح چیست؟ سرانجام این نتیجه به دست آمد که یرخی از پاسخهای ارائه شده قابل دفاع بوده و افزون بر آن، پاسخ جدید دیگری مبتنی بر رویکرد عرفانی به دست آمده است.
اگرچه این برون رفت در ظاهر با اینکه مخاطب در آیه شخص پیامبر (ص) است و نیز با سیاق آیه که مغفرت را با فتح مکه و یا صلح حدیبیه مرتبط ساخته است، در تنافی است، ولی اگر بر اساس این گونه روایات، آیه را خارج از سیاق معنا کنیم، میتوان از باب «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره»، مخاطب صوری را رسول خدا (ص) و مخاطب واقعی را پیروان واقعی آن حضرت، که اهل ولایت و شیعیان امیرمؤمنان علی (ع) هستند، دانست و گناه و مغفرت را در مورد آنان تفسیر کرد.
(علم الهدی، بی تا: 161؛ یعقوب، 1415م: 69؛ بلاغی، ق۱۴۰۵، ج1: 196؛ فخررازی، ۱۹۸۸م: 109) این پاسخ با ظاهر آیه که سخن از گناه پیامبر است و نیز آیاتی که درباره فتح مکه یا صلح حدیبیه است، سازگار نیست.
تنها برون رفت نهم است که یک توجیه لفظی مبتنی بر تحلیل معنای دو واژه «ذنب» و «مغفرت» و مطابق با سیاق آیات مورد بحث است و افزون بر این، پاسخ دیگری که به این شبهه میتوان داد، برداشت عرفانی از این آیه است که به نظر میرسد تبیین روشن تر و پاسخ مناسب تری باشد و آن عبارت است از تفسیر آیات مورد بحث به معنایی عرفانی از گناه که بر اساس آن، گناه به معنای خروج از تکلیف به شمار نمیآید.