چکیده:
ردیهنویسی متکلمان مسلمان بر مسیحیت، تاریخی به درازای اولین مواجهات این دو دین دارد. در قرون اخیر، همسویی مبلغان مسیحی با استعمار و تشدید فعالیتهای تبلیغی ایشان، به واکنش جدی علمای مسلمان انجامید. این پدیده در ایران؛ به ویژه از زمان قاجار (150سال اخیر) به بعد نمود خاصی پیدا میکند و ما شاهد آثاری از متکلمان مسلمان هستیم که در برابر تبشیر و تبلیغ مسیحیت ردیههایی نوشتهاند. از میان مناطق مختلف جغرافیایی ایران که در آنها آثاری در این زمینه به نگارش درآمده است، میتوان ناحیهای را با عنوان «حوزۀ آذربایجان» درنظرگرفت و حتی میتوان گفت که در ردیهنویسی، این حوزه در ایران فعالتر از سایر مناطق بوده است. در این مقاله زندگی و آثار ردیهای ردیهنگارانی، چون: محمدصادق فخرالاسلام، حاجمیرزا نجفعلی دانش تبریزی، یوسف مجتهد تبریزی، غلامحسین توتونچی صراف تبریزی، حسین حسینی، ملقب به رومی میاندوآبی، اسماعیل قرهباغی، سیدحسین عربباغی و علی آلاسحاق خوئینی بررسی شدهاند. همچنانکه خواهد آمد، موقعیت جغرافیایی این حوزه و وجود فرقههای مختلف مسیحی در آن و بروز شخصیتهای تأثیرگذاری، چون: فخرالاسلام، صنعت عظیم چاپ، تألیف کتاب میزانالحق به قلم میسیونر پروتستانی فاندر و در نهایت، روشنگری و بیداری دینی و علمی متکلمان مسلمان و ... زمینهها و بسترهای خلق این آثار بودهاند.ردیهنویسی متکلمان مسلمان بر مسیحیت، تاریخی به درازای اولین مواجهات این دو دین دارد. در قرون اخیر، همسویی مبلغان مسیحی با استعمار و تشدید فعالیتهای تبلیغی ایشان، به واکنش جدی علمای مسلمان انجامید. این پدیده در ایران؛ به ویژه از زمان قاجار (150سال اخیر) به بعد نمود خاصی پیدا میکند و ما شاهد آثاری از متکلمان مسلمان هستیم که در برابر تبشیر و تبلیغ مسیحیت ردیههایی نوشتهاند. از میان مناطق مختلف جغرافیایی ایران که در آنها آثاری در این زمینه به نگارش درآمده است، میتوان ناحیهای را با عنوان «حوزۀ آذربایجان» درنظرگرفت و حتی میتوان گفت که در ردیهنویسی، این حوزه در ایران فعالتر از سایر مناطق بوده است. در این مقاله زندگی و آثار ردیهای ردیهنگارانی، چون: محمدصادق فخرالاسلام، حاجمیرزا نجفعلی دانش تبریزی، یوسف مجتهد تبریزی، غلامحسین توتونچی صراف تبریزی، حسین حسینی، ملقب به رومی میاندوآبی، اسماعیل قرهباغی، سیدحسین عربباغی و علی آلاسحاق خوئینی بررسی شدهاند. همچنانکه خواهد آمد، موقعیت جغرافیایی این حوزه و وجود فرقههای مختلف مسیحی در آن و بروز شخصیتهای تأثیرگذاری، چون: فخرالاسلام، صنعت عظیم چاپ، تألیف کتاب میزانالحق به قلم میسیونر پروتستانی فاندر و در نهایت، روشنگری و بیداری دینی و علمی متکلمان مسلمان و ... زمینهها و بسترهای خلق این آثار بودهاند.
خلاصه ماشینی:
"فخرالاسلام برای نگارش این ردیه از منابع مطبوع خود مسیحیها استفاده کرده و به جهت اشرافش بر زبان عبری از کتب عبری؛ به ویژه متون عبری کتاب مقدس و تفاسیر عبری آن بهره جسته است.
مؤلف در آغاز کتاب سبب تألیف این اثر را پاسخی به نوشتههای علمای مسیحی مثل فاندر و بعد از آن آثاری چون ینابیعالاسلام دانسته که در بلاد هند مطبوع و اشاعه یافته بود.
مؤلف جلد اول کتاب خویش را به شرح موارد نقض کتاب مقدس اختصاص میدهد و در آخر آن بر فاندر تعریض میدارد و بیت معروف:«ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست/ عرض خود میبری و زحمت ما میداری» را میآورد که در مقام منیع کتاب مبین محمدی (ص) جسارت ورزیدن و اکاذیب باطل آوردن و این همه افتضاح بار آوردن سبب زحمت شده است (ج1: 66).
سفر چهارم هم در اثبات نبوت خاتمالانبیا (ص) با استناد به آیات عهدین است 9علاوه بر این، به آمدن این بشارت در کتاب گمارا نیز اشاره میکند (برگ75-51).
نویسنده در بخش اول این ردیه با تطبیق تعالیم و آموزههای دیگر ادیان و مذاهب قبل از مسیحیت با تعالیم مسیحیت، اخذ آن تعالیم توسط مسیحیان و اشتراکات موجود در آنها را بیان میکند (ص139).
به عبارتی، با فعالیت شدید مبلغان مسیحی و تألیف آثار ردیهای از طرف آنها متقابلا واکنش و فعالیت قولی و قلمی متکلمان مسلمان هم بیشتر میشود و با فعالیت کمرنگ مبلغان، فعالیت علمای اسلامی نیز کاهش پیدا میکند؛ که این خود روحیه تدافعی و نه تهاجمی دین اسلام را نمایان میسازد."