چکیده:
در کلاسهای درس علوم اجتماعی و جامعهشناسی، گاه برخی مباحث درسی موجب ایجاد سوالاتی در ذهن دانشآموزان میشوند. اینگونه سوالات فراتر از مبحث درسیاند و جوابشان بهطور مستقیم در کتاب درسی ذکر نشده است. در نتیجه، معلم کلاس خود باید جوابی علمی و مستدل برای آن سوالات ارائه کند؛ سوالاتی چون: ( چرا نابرابریها در جامعه وجود دارند؟( آزادی مهم است یا عدالت؟( فرهنگ جامعه چگونه بهوجود میآید؟ و...اینگونه سوالات که ناشی از علاقه و عطش کنجکاوی دانشآموزان هستند، باید از سوی معلم کلاس مورد تجزیهوتحلیل علمی قرار گیرند و جوابی علمی و مستدل به آنها داده شود تا به این وسیله دانشآموزان بتوانند به جوابی که به دنبال آن بودهاند و مدتها دغدغة خاطر آنان بوده است، دست یابند اما متاسفانه برخی معلمان نمیتوانند جوابی علمی و مستدل به اینگونه سوالات دانشآموزان بدهند. در نتیجه، با دادن جوابهای سطحی، پیشپا افتاده و عامیانه، یا نمیتوانند دانشآموزان را قانع سازند و یا با دادن جوابهای پراکنده، نامنظم و بدون چارچوب، موجب میشوند آنان نتوانند به جواب واحد و جمعبندی منسجمی دست یابند. در هر دو صورت، حس کنجکاوی دانشآموزان فروکش میکند، به این ترتیب نهال سوال در ذهن دانشآموزان میخشکد.یکی از مهمترین علل ناتوانی برخی از معلمان در ارائة جوابهای علمی و مستدل به سوالات فراتر از مبحث درسی را باید در بیاطلاعی آنان از مراحل و شیوههای تحلیل اجتماعی روشمند و علمی دانست
خلاصه ماشینی:
"(دلاور، ۱۳۸۴: ۵۳) بنابراین در مثال مورد نظر، متغیر دگرگونی را بهعنوان متغیر وابسته میتوان به این صورت تعریف کرد: «به مجموعه تغییرات بلندمدت در جامعه اطلاق میشود که زندگی اکثریت افراد جامعه را تحت تأثیر خود قرار میدهد؛ مثل دگرگونیهای حاصل از یک انقلاب سیاسی یا تغییرات ناشی از کشف یک قانون علمی».
با توجه به چارچوب مفهومی فوق، منظور از «دگرگونی» در سؤال مورد بحث این نوشته، صرفا حالت شمارة چهار، یعنی دگرگونی بلندمدت در سطح جمعی است.
برای مثال، در مورد این سؤال که «افراد قهرمان، تاریخ را میسازند یا تاریخ قهرمانان را؟» معتقد است که فقط یکی از متغیرها میتواند جواب درست باشد؛ یعنی یا قهرمانان یا تاریخ.
برای مثال، در تحلیل این سؤال که «قهرمانان تاریخ را میسازند یا تاریخ قهرمانان را میسازد؟» معتقد است که هر دو متغیر بهصورت مکمل میتوانند جواب درست باشند.
حال سه رابطة فوق را در مثال مورد نظر این نوشته، یعنی بین دو متغیر فرد و دگرگونی اجتماعی بررسی میکنیم.
رابطة همبستگی بین دو متغیر فرد و دگرگونی اجتماعی نمیتواند جواب قابل قبول و قانعکنندهای به ما ارائه دهد، زیرا در رابطة همبستگی، متغیر مستقل و متغیر وابسته وجود ندارند (بلکه متغیر پیشبین و متغیر ملاک داریم) و متغیرها متقارن هستند.
زیرا بر اساس این رابطه، فرد در جامعه دگرگونی ایجاد میکند، ولی در عین حال خود نیز تحتتأثیر تغییرات، شرایط و روندهای جامعه قرار میگیرد و با بهره گرفتن از آن شرایط و روندها میتواند دگرگونیهای اجتماعی پدید آورد."