چکیده:
از چشماندازهای جدید در برنامهریزی توجه به مسئلۀ فضا و سازمان فضایی است که نیازمندیها، ویژگیهای فضا و اجزای سازمان فضایی را بررسی میکند. یکی از اجزای کلیدی سازمان فضایی، جمعیت است. جمعیت یکی از عناصر بنیادی در برنامههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محسوب میشود، بنابراین شناخت ساختار، ابعاد و گستردگی فضایی آن از ابزارهای مهم تصمیمگیری و برنامهریزی به شمار میرود. درک توزیع و پویایی جمعیت در فضا، در برنامهریزی برای منطقۀ جغرافیایی کاربرد بسیاری میتواند داشته باشد. لذا با توجه به اهمیتی که سازمان فضایی جمعیت در برنامهریزیها دارد، این پژوهش به تبیین ساختار فضایی توزیع جمعیت در قالب سکونتگاههای شهری و روستایی در سطح استان زنجان اختصاص دارد. هدف اصلی پی بردن به وضعیت تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت استان زنجان است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی و نحوۀ گردآوری اطلاعات بهصورت کتابخانهای - اسنادی است. مدلهای تجزیه و تحلیل سازمان فضایی از جمله مدل رتبه - اندازه، حد اختلاف طبقهای، طبقهبندی سکونتگاههای شهری بر اساس طبقهبندی طرح پایۀ آمایش سرزمین کشور، مدل مجاورت نزدیکترین همسایگی برای بررسی توزیع فضایی جمعیت در سطح استان زنجان استفاده شده است. نتیجۀ حاصل از تجزیه و تحلیل وضع موجود توزیع فضایی جمعیت در قالب سکونتگاههای شهری و روستایی نشان میدهد که درست اجرا نشدن برنامههای بلندمدت استان اسناد فرادست موجب ایجاد چند قطب رشد و به حاشیه رفتن برخی مناطق گردیده است و موجب بهوجود آمدن بیتعادلیهایی با شکاف عمیق در میان سکونتگاههای استان و نیز موجب ایجاد تمرکز جمعیت و فعالیت نامتوازن در سطح استان شده است.از چشم اندازهای جدید در برنامه ریزی توجه به مسئلۀ فضا و سازمان فضایی است که نیازمندی ها، ویژگیهای فضـا و اجزای سازمان فضایی را بررسی میکند. یکی از اجزای کلیدی سازمان فضایی، جمعیت اسـت . جمعیـت یکـی از عناصر بنیادی در برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محسوب میشـود، بنـابراین شـناخت سـاختار، ابعـاد و گستردگی فضایی آن از ابزارهای مهم تصمیم گیری و برنامه ریزی به شمار میرود. درک توزیع و پویایی جمعیـت در فضا، در برنامه ریزی برای منطقۀ جغرافیایی کاربرد بسیاری میتواند داشته باشد. لذا با توجه به اهمیتی که سـازمان فضایی جمعیت در برنامه ریزیها دارد، این پژوهش به تبیین ساختار فضایی توزیع جمعیت در قالب سکونتگاه هـای شهری و روستایی در سطح استان زنجان اختصاص دارد. هدف اصلی پی بردن به وضعیت تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت استان زنجان است . روش تحقیق در این پژوهش ، توصیفی - تحلیلی و نحـوة گـردآوری اطلاعـات به صورت کتابخانه ای - اسنادی است . مدل های تجزیه و تحلیل سازمان فضایی از جمله مـدل رتبـه - انـدازه ، حـد اختلاف طبقه ای، طبق بندی سکونتگاه های شهری بر اساس طبقه بندی طرح پایـۀ آمـایش سـرزمین کشـور، مـدل مجاورت نزدیک ترین همسایگی برای بررسی توزیع فضایی جمعیت در سطح استان زنجان اسـتفاده شـده اسـت . نتیجۀ حاصل از تجزیه و تحلیل وضع موجود توزیع فضایی جمعیت در قالب سکونتگاه های شهری و روستایی نشان میدهد که درست اجرا نشدن برنامه های بلندمدت استان اسناد فرادست موجب ایجاد چند قطب رشد و به حاشـیه رفتن برخی مناطق گردیده است و موجب به وجود آمدن بیتعادلیهایی با شـکاف عمیـق در میـان سـکونتگاه هـای استان و نیز موجب ایجاد تمرکز جمعیت و فعالیت نامتوازن در سطح استان شده است .
خلاصه ماشینی:
جمعیت شهرهای استان به ترتیب شهرستان در سال های ١٣٧٥، ١٣٨٥ و ١٣٩٠ شهر 1375 1385 1390 زنجان 288706 386851 379894 ابهر 55266 71997 87396 خرمدره 39094 52260 52548 قیدار 18709 32674 30251 هیدج 10727 12591 13003 صائین قلعه 9428 12195 11939 سجاس 5686 6748 6666 آببر 5484 6293 6725 سلطانیه 4338 6100 7116 ماهنشان 4212 5531 5439 گرماب 4010 4998 4021 زرین رود 3298 497 5530 دندی 1786 2234 3962 زرین آباد 1466 2162 2471 حلب 1270 1549 1089 چورزق 1184 1497 1753 سهرورد - - 6104 ارمغانخانه - - 1945 مأخذ: مرکز آمار ایران ، سالنامۀ آماری ١٣٩٠ تحلیل توزیع سکونتگاه های شهری با استفاده از مدل رتبه - اندازه شبکۀ شهری ایران از مشکلات زیادی رنج می برد و استان زنجان نیز از ایـن قاعـده مسـتثنا نبـوده اسـت .
بررسی تحولات توزیع جمعیت در نقاط شهری استان تحت مطالعه با استفاده از قاعدة رتبه - اندازه نشان مـ دهـد شـهر زنجان به عنوان شهر نخست منطقه با جمعیت ٢٨٨٧٠٦ نفر مطرح است و طی سال های ٩٠-١٣٧٥ این نخسـت شـهری همچنان ادامه داشته است .
توزیع جمعیت شهری از خط بهینۀ الگوی رتبه - اندازه در سال ١٣٩٠ مأخذ: مرکز آمار ایران ، ١٣٩٠، نگارنده ، ١٣٩٤ تحلیل ساختار فضایی جمعیت شهرنشینی استان زنجان با استفاده از مدل حد اختلاف طبقه ای بر مبنای نتایج سرشماری ١٣٩٠، استان زنجان دارای ١٨ سکونتگاه شهری است که در پهنۀ استان پراکنده شـده انـد.