چکیده:
آیه 24 انفال مشهور به «آیه حیلوله» یکی از بلیغترین و جامعترین آیات متشابه قرآن است که مشتمل بر معارف عقلی، اعتقادی، اخلاقی و تربیتی و محل معرکه آراء مفسران و اندیشوران قرآنی است. این آیه از سه بخش تشکیل شده که بخش میانی آن؛ یعنی «انّ اللّه یحول بین المرء و قلبـه»، مشتمل بر ابهامهایی است که مورد توجه مفسران فریقین قرار گرفته و باعث اختلافهای شدید میان آنان شده است. در این مقاله، دو دیدگاه کلی: برداشت جبرگرایانه و غیر جبرگرایانه گزارش شده و با نقد و رد دیدگاه جبرگرایانه به تقویت دیدگاه دیگر پرداخته شده است؛ آنگاه دیدگاههای غیر جبرگرایانه مانند «حیلوله قهر»، «حیلوله مهر»، «حیلوله بهمعنای سلطه و حاکمیت و قدرت الهی»، «حیلوله بهمعنای نهایت قرب الهی به انسان» تبیین و نقد شده است. نگارندگان با بررسی مفهوم واژه «حول» از نگاه اهل لغت و ادب بر حسب تطور تاریخی، مبنای روشنی را اتخاذ نموده و با ضمیمه کردن دلایل، قرائن و شواهد، دیدگاه مختار خود را تحت عنوان «حیلوله مهر و قهر» ارائه کردهاند.
خلاصه ماشینی:
"(رشیدرضا، 1990: 9 / 529) این مفسران بزرگ در عین حال که در تفسیر بخش میانی آیه؛ یعنی «و اعلموا أن الله یحول بین المرء و قلبـه» دیدگاه جبرگرایانه را مردود و بر اختیارگروی تأکید دارند، اما اختلاف بسیار شدیدی درباره معنای «حیلوله الهی بین انسان و قلب او» و مراد و مقصود اصلی خداوند از این سخن، در میان دیدگاههای تفسیری آنان مشاهده میگردد که به برخی از آنها اشاره میشود: 1.
4. نظریه علامه به فرض قبول «حول» بهمعنای تبدل و تحول و پذیرش استعمال آن بهصورت متعدی پذیرفتنی است که بهطور مستقیم بر مقلب القلوب بودن و مالکیت خداوند بر قلبها دلالت میکند، چنانکه مصطفوی نیز چنین احتمالی را مطرح کرده است، اما از منظر نگارندگان مقاله این وجه ـ به دلایلی که در نقد سخنان استاد مصطفوی بیان شد ـ تام و تمام نیست و رجوع به آن مدخل ما را مستغنی از اثبات مجدد ادعای خویش میسازد.
از اینرو، مقصد و مقصود اصلی آیه این است که: اگر مؤمنان دعوت خدا و رسول را اجابت کنند؛ مشمول حیلوله مهر الهی شده و از لطف و عنایت الهی بهرهمند میشوند و خداوند بین آنان و کفر، شرک، معصیت، خطاهای ادراکی، کجفهمی، تعطیلی عقل و موت قلب حائل خواهد شد و نمیگذارد از مسیر سعادت و خوشبختی جدا شوند."