چکیده:
در تقابل معناشناسی حوزههای معنایی، واژگان به گونههای مختلفی در تقابل با یکدیگر قرار دارد؛ برخی واژگان علاوه بر اینکه صفت برای اسمی است، قابل درجهبندی نیز میباشد. گاهی تقابل بین دو امر وجودی است که بین آنها نهایت بعد وجود دارد. گاهی زوجها در تقابل مکمل یکدیگرند و گاهی تقابل بین واژگانی برقرار است که رابطهای دو سویه با یکدیگر دارند. در این تقابل وجود یکی در برقراری یک ارتباط خاص با وجود دیگر حاصل میگردد. برخی دیگر از واژگان با توجه به مسیر حرکتی خاص در دو گروه تقابل با یکدیگر قرار میگیرند. این در حالی است که گروه جفتهای دیگر از واژگان بهگونهای هستند که حتما باید به شیوه مدور یا ردیفی تنظیم شوند. گاهی واژگان تنها به وسیله تکواژها در تقابل با یکدیگر قرار میگیرند و گاهی تقابل بیت دو جفت نه به لحاظ خود واژه نه به لحاظ تکواژ، بلکه به دلیل معنایی ضمنی موجود بین دو واژه تقابل صورت میپذیرد.حتی در برخی موارد تقابل بین دو واژه نیست، بلکه یک دسته از واژگان هستند که در تقابل با یکدیگر قرار میگیرند. در این صورت اثبات یکی از آنها نفی واژگان دیگر را همراه خواهد داشت؛ ولی نفی یکی از آنها اثبات واژه مشخص دیگری را به دنبال ندارد. این واژگان را میتوان در یک بسته کامل و به صورت یک مجموعه در بسته ملاحظه نمود؛ از طرف دیگر نیز میتوان این واژگان را در بستههای دوتایی و به صورت زوجهای روبرو ملاحظه کرد.
خلاصه ماشینی:
"گویا معناشناسان خود نیز به این مطلب بیتوجه نبودند؛ آنها به نحوی این شیوه را برای پیدانمودن هممعنایی کاملا مناسب نمیدانند؛ زیرا گاهی دو واژه هممعنا مطرح میگردند، حال آنکه یکی از آنها در تقابل با واژهای قرار میگیرد که واژه هممعنای آن در تقابل با واژه مقابل واژه مترادف نخواهد بود.
آیا میتوان با تقابل دو واژه «اسلام» و «ایمان» با واژه «کفر» این نتیجه را گرفت که دو واژه اسلام و ایمان هممعنا هستند؟ وقتی به سوره حجرات مراجعه میکنیم پذیرش هممعنایی برای دو واژه «اسلام و ایمان» کمی دشوار میشود؛ زیرا در این سوره این دو واژه در مقابل یکدیگر ذکر شده اند: «قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا و لکن قولوا أسلمنا» (حجرات: 14)؛ اما زمانی که به عدم وجود هممعنایی به معنای واقعی آن توجه داشته باشیم، میتوان دو واژه ایمان و اسلام را در مراحلی با یکدیگر هم معنا دید.
گویا در برخی از سنتهای معناشناسی (صفوی، 1390، ص117) تضاد و تقابل به یک معنا به کار میرود؛ ولی در معناشناسی اسلامی (معناشناسی منطقی و جدید) تضاد یکی از گونههای تقابل به معنای دو امر وجودی است که بین آنها نهایت بعد وجود دارد.
با نگاه اولیه تفاوت آشکاری بین تقابل همسنگ و تقابل مدرج وجود ندارد؛ اما وقتی با نگاهی ظریف و التفاتی دقیق به این دو گروه از واژگان مقابل توجه میشود، تفاوت آنها روشن میگردد.
گاهی تقابل بین واژگان نیست، بلکه تقابل در ضمن معنایی است که بین دو واژه وجود دارد و هنگام استعمال، به معنای ضمنی توجه میشود نه به خود واژه."