چکیده:
از جمله مباحثی که در آیات ذکر شده و روایات منظور از آن را «علم الهی» بیان کرده اند، «عرش و کرسی» است. علم الهی - نیز بر اساس روایات دیگری- «علم بلا معلوم» معرفی شده است؛ علم بلا معلوم، علم ذاتی است که نافی اضافی بودن صفت علم است، نتیجه ی مهمی که در پس آن نهفته شده، عدم تقیید و تحدید علم الهی به معلوم می باشد که کاشفیت اتم این علم را در پی دارد.
یکی از مسائل مهم که در پرتو این نظر مورد تبیین قرارمی گیرد، مسئلهی « عرش و کرسی» است. روشن است که کرسی خدا که آسمانها و زمین را در برگرفته است، چیزی نیست که مادی باشد، واضح است که منظور از عرش در آیات شریفه، تخت نیست.
بر مبنای روایات، مراد از عرش و کرسی، علم است. و منظور از وسعت و گستردگی آنها هم، احاطه علمی آن دو بر آسمانها و زمین می باشد. وجه اشتراک آنها در این است که، عرش و کرسی هر دو از بزرگترین غیبها یعنی هر دوی آنها علم حقیقی اند و غیب بوسیله آنها معلوم و شناخته می شود. اما تفاوت آن دو این است که: کرسی، علم به عالم شهادت است پیش از مرتبه ایجاد آن، اما عرش، هم علم به عالم شهادت و هم علم به غیر آن است، از اموری که کرسی کاشف و شامل آن نیست.
خلاصه ماشینی:
"و آن دانشی است که خدا به حاملان عرش فرا داده است و آن از نور بزرگواری اوست، به بزرگی و نورش دلهای مؤمنان را بینا کرده و به خاطر بزرگی و نورش نادانان با او دشمنی آغازند و به بزرگی و نورش هر که در آسمانها و زمین است از همه آفریدگان، در خواست وسیله از وی دارند با کردارهای مختلف و دینهای مشتبه، همه اینها در حمل خدا هستند و خدا به وسیله نور و بزرگواری و نیروی خود آنها را حمل میکند و اینها برای خود قدرت بر زیان و سود و مرگ و زندگی و برخاستن از گور ندارند، هر چیزی از جهان در توان خدا هستی دارد و خدای تبارک و تعالی است که آنها را نگه داشته که از جا در نروند و اوست نگهدار هرچه آنها را فرا گرفته است و در آنهاست و همان خدا است زندگی هر چیز و روشنی هر چیز، مبرا و برتر است از آنچه به ناحق گویند بسیار بسیار.
بنابراین، در میان معانی محتملی که میشود برای کرسی کرد، این معنا متعین میشود که مراد از آن مقام ربوبی است، همان مقامی که تمامی موجودات آسمانها و زمین قائم به آن هستند چون مملوک، مدبر و معلوم آن مقام میباشند، به عبارتی؛ کرسی، مرتبهای از مراتب علم است، و وسعت این مقام تمامی آنچه در آسمانها و زمین است، هم ذاتشان و هم آثارشان را حافظ است و به همین جهت به دنبال جمله قبل، خدا میفرماید: «و لا یؤده حفظهما».
مروارید نیز در توضیح معنای عرش و کرسی میگوید منظور از «عرش و کرسی» بنا بر روایات «علم الاهی» است و تفسیر آیه (بقره: 255) این است که، «کرسی» محیط به آسمانها و زمین و آنچه مابین و در زیر آن دو قرار دارد است، حتی شامل تمام سخنانی که پنهان و مخفی میگردند، نیز میشود."