خلاصه ماشینی:
"». مؤلف المعجم فی معابیر اشعار العجم که خود از شاهدان هجوم سبعانه مغولان بوده و بارها با این قتالان سفاک روبرو شده است در اثر خود مینویسد: گستردگی حمله مغولان ددمنشی این قوم تا بدان پایه بود که ماتیو پاریس واقعهنگار قرن سیزدهم نیز از استیلای اینان سخنرانده است: «در این سال طایفهای معلون از نژاد اهریمن یعنی سپاه فراوان تاتار ساکن کوهستانی خود را رها کرده از معابر جبال قفقاز گذشتند و مثل سکنهء بدکار دوزخ ملخوار روی زمین را فراگرفتند و دامنهء خرابکاری خود را به نواحی شرقی اروپا کشاندند و آنرا بصورت بیابان درآورده مردم آنرا در خون و آتش فرو کردند.
» شهابالدین محمد خرندزی نسوی که زندگی جلالالدین خوارزمشاه را به رشته تحریر درآورده و خود در بعضی جنگها به مقابله به مغولان پرداخته و کتاب وی حاصل مشاهدات و همراهی با سلطان جلالالدین بوده چنین نوشته است: «و کسی شنیده باشد که طایفهای از ناحیت شرق که مطلع شمس است بدرآیند،و روی زمین را تا باب الابواب در زیر پای آرند،و به بلاد قفچاق بگذرند و قبایل آن رابه غارت و تاراج و سببی و قتل مستهلک گردانند،و بزخم شمشیر آبدار خاک بلاد و دیار را بباد بار و آتش دمار بردهند،به هیچ زمین نگذرند که غارت نکنند،و به هیچ شهری آنچه خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی از اوضاع خراسان و وضعیت فلاکتبار کشاورزی آن ارائه میدهد،به بهترین وجه ممکن از احوال دردآور کشاورزان ماوراءالنهر و فلاحت آن سامان پرده برداشته و چهره نژند آن را بیپرده و عریان عرضه میدارد."