چکیده:
«تسبیح» به معنای تنزیهی است که توأم با علم و آگاهی باشد و از روی قصد صورت گیرد و تسبیح خداوند به معنای منزه دانستن او از عیوب و نقایص امکانی است. «حمد» نیز به معنای ستایش فعل جمیل اختیاری است. وجه تقارن «حمد» و «تسبیح» در آیات مورد نظر این است که موجودات، با صفاتی خدا را حمد میگویند که محدود به حدود خود آنان است، ولی ذات خداوند منزه از هر محدودیت است. بنابراین، آمدن «حمد» و «تسبیح» در کنار هم، برای اشعار به این است که خداوند از حمد حامدان منزه است. در این مقاله، محدودة بررسی تسبیح موجودات، تنها موجودات غیر ذیشعور، یعنی جمادات، نباتات و حیوانات است که در ظاهر امر این گونه به نظر میرسد که این سه دسته از موجودات، فاقد علم و ادراک میباشند، چراکه تسبیح و عبادت موجودات صاحبعقل، یعنی انسان، جن و فرشته نیاز به توضیح ندارد و برای همه قابل پذیرش است. بر این اساس، به سه دیدگاه اصلی در باب تسبیح این موجودات پرداخته شده که از میان این سه دیدگاه، دیدگاه سوم برگزیده میشود که به ارادی، آگاهانه و حقیقی بودن تسبیح این موجودات اعتقاد دارد و فهم و نطق که در آیات قرآن به آن اشاره شده، دلیل بر این مطلب گرفته میشود.
خلاصه ماشینی:
"به طور کلی، این نکته برداشت می شود که موجود غیـر ذیشـعور بـه گونـه ای مخصـوص خود، خدا را تسبیح می کند که انسان های عادی نمی توانند آن را درک کنند و به همین گونه ، در مقام رد نظریۀ تکوینی بودن تسبیح موجودات ، با دلایل عقلی و نقلی ثابت شد کـه تسـبیح آنها از روی شعور و ادراک است ، چراکه بهره ای از حیات ، هرچند بسیار ضعیف در آنهـا وجـود دارد و همین مقدار از حیات برای بهره مندی از علم در تسبیح آنان کفایت می کند که تسـبیح را با اراده و از روی شعور انجام دهند.
با این وصف که از تسبیح به معنای تنزیه ارادی و از روی قصد آمده است ، می توان نتیجـه گرفت از آنجا که داشتن اراده و قصد، متوقف بر مختار بودن اسـت ، بنـابراین ، مـی تـوان بـرای حیوانات نیز درجه ای از اختیار قائل شد؛ بدین بیان که بنا بر نظر مؤلف تفسیر انـوار درخشـان در وجود حیوانات هم درک حسن و قبح بر مبنای درک کلیـات قـرار داده شـده اسـت و آنهـا می توانند عدل و ظلم را مطابق با همان درک کلی که دارند، بر رفتار خود تطبیق نماینـد و بـر همین اساس ، مورد مؤاخذه قرار بگیرند (ر.
البته نمیتوان به ضرس قاطع گفت که چون حرفـی از تشـریعی بـودن تسـبیح بـه میـان نیاورده اند، پس حتما منکر این قضیه هستند، ولی با بررسـی و مراجعـه بـه تفاسـیر برخـی از مفسران مانند تفسیر هدایت محمدتقی مدرسی، تفسـیر مخـزن العرفـان بـانو امـین و تفسـیر کتاب التسهیل لعلوم التنزیل ابن جزی غرناطی ذیل تفسیر آیات مورد نظر چیزی که بر وجـود اراده در غیر ذویالعقول و تشریعی بودن تسبیح موجودات دلالت کند، یافت نشد."