چکیده:
شهید مطهری دیدگاه دقیقی دربارة برهان نظم دارد. تاکید مهم او این است که تنها با نظر به علیت فاعلی ، نمی توان از نظم موجود در جهان و حتی علیت جاری در آن ، به هستی خدا آگاهی یافت ، زیرا نظم به معنای واقعی ، هم ناشی از علت غایی و هم علت فاعلی است و با صرف تحقق علت فاعلی ، نظم تحقق کامل نخواهد یافت . او با بیان مسائل مهمی در این باره ، تلاش می کند تقریری قابل قبول از این برهان ارائه دهد، تا امکان طرح آن به صورت برهانی علمی و عقلی به وجود آید. آیت الله جوادی آملی نیز نظریات مناسبی در تکمیل برهان نظم دارد. در مقالة حاضر، ابتدا ابعاد دیدگاه مطهری در تبیین عقلانی برهان نظم بیان می شود و سپس با ارائه مواردی از نظریات آیت الله جوادی ، تلاش خواهد شد تا به برخی انتقادات وارد بر این برهان ، از این رویکرد پاسخ داده شود.
خلاصه ماشینی:
"نقد دیدگاه های هیوم تأثیرات گستردة دیدگاه های «هیوم » در نقد برهان های اثبات وجود خدا در جهان غرب و جریان های روشن گری ملل شرقی ، مطهری را به ریشه یابی مبانی و نحوة نگرش هیوم به این برهان ها، به ویژه برهان نظم ، سوق می دهد؛ از این رو، او در کتاب علل گرایش به مادیگری / ضمن تأکید بر نارسایی مفاهیم فلسفی غرب در انتقال درست اندیشه های فلسفی که به ـــــــــــ فصلنـامــه گسترش مادی گرایی در آن سرزمین منجر شده است ، بر تلقی فیلسوفان غربی از علیت ، تأکید ـــــــــــ علمی پژوهشی خاصی دارد و فهم فیلسوفانی چون هیوم را مورد نقدهای جدی قرار می دهد.
اما اگر شق دوم اختیار شود، یعنی هماهنگی عناصر گوناگون یک مجموعه در نظر باشد، برهان حاصل از آن در صورت تمامیت به غایت بالذات ، که همان فاعل نخست است ، راه نمی برد و فقط مبدأ و علتی را اثبات می کند که عهده دار هماهنگی معین بوده و نسبت به آن آگاه است و چنین فاعلی می تواند امری ممکن ، حادث و یا متحرک باشد؛ حتی اگر نظم عمومی مجموع / هستی ، مدار استدلال قرار گیرد، ناظم آن می تواند موجودی مجرد عالم و قدیر که خارج از ـــــــــــ فصلنـامــه مجموعة هماهنگ است ، باشد و در عین حال واجب نباشد؛ آن گاه برای تتمیم برهان نظم و اثبات ـــــــــــ علمی پژوهشی واجب باید از برهان امکان استفاده کرد (جوادی آملی ، بی تا: ٢٣٠)."