چکیده:
ایران به عنوان یکی از کشورهای درحال توسعه ، تا قبل از آغاز قرن حاضر، نظام شهری نسبتآ متعادلی داشته است ، اما با به وجودآمدن حکومت متمرکز، تکیه بر درآمدهای نفتی و تزریق آن به قطب های انتخاب شده ، به ویژه تهران ، زمینه تمرکزگرایی فراهم شده و سبب شکل گیریو کاهش تعادل سرزمینی شده است . به علاوه ، عوامل سیاسی، اقتصادی، زیرساختی، جمعیتیو نیروی انسانی نیز به تمرکزگرایی تهران دامن زده است و فاصله تهران از سایر مناطق کشور را افزایش داده است . این پژوهش از نظر هدف ، کاربردی و از نظر شیوة اجرا، توصیفی- تحلیلی است . با استفاده از مطالعات کتابخانه ای ، به بررسی روند شکل گیری تمرکزگرایی در ایران و مرکز توجه آن ، تهران پرداخته می شود و سپس با استفاده از روش شاخص ناموزون موریس ، نابرابری و فاصله ایجادشده بین مناطق مختلف کشور- که به نوعی محصول تمرکزگرایی است - بررسی می شود. درنهایت ، با بهره گیری از سالنامه های آماری، عواملی که به تمرکزگرایی دامن زده اند، از نظر کمی و آماری بررسی می شود تا وضعیت تهران در این میان مشخص شود. نتایج نشان میدهد که استقرار درازمدت دولت مرکزی در تهران ، ساختار سیاسی و اداری متمرکزی را در این شهر پایه ریز کرده است که نتیجه آن زهکش کردن بخش وسیعی از جمعیت ، فعالیت و امکانات به این محدودة جغرافیایی بوده است ؛ به گونه ای که اغلب امکانات مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، یا در تهران متمرکزند یا از تهران کنترل میشوند.
خلاصه ماشینی:
"با وجود آنکه در استانهای پیرامونی مانند تبریز نیز در گذشته، قطبهای رشد ایجاد شده است، ای قطبها، تأثیرهای انتشاری ضعیفی بر نواحی پیرامونی نظیر استان آذربایجان غربی، اردبیل و کردستان بر جای گذاشته است؛ بنابرای ، با وجود تلشها در جهت ایجاد همدرایی نسبی بی مناطق گوناگون کشور، نابرابریهای منطقهای همچنان ادامه دارد؛ به طوریکه ای امر در برنامههای گوناگون توسعه، همواره مد نظر بوده و هست و بهنوعی، برنامهریزیها را در کشور تحتالشعاع قرار داده است، اما با وجود نابرابریهای منطقهای در کشور، نمیتوان به برنامهریزی برای توسعة هماهنگ بی نواحی اقدام کرد؛ چراکه بخش دولتی، بهعلت بعضی ملحظه های سیاسی- اقتصادی یا اقتصاد سیاسی و بخش خصوصی، بر پایة ملحظه های اقتصادی، کمبود زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی، نبود یا کمبود محرکهای اقتصادی و جز آن، در استانهای محروم سرمایهگذاری نمیکنند؛ بنابرای ، میتوان گفت که با چنی روند و برنامهریزیهایی، کمتر میتوان به شکوفایی استانهای محروم دست یافت )قنبری، ١٣٩٠: ١٤٤(.
4 منبع: مرکز آمار ایران، سالنامة آماری ١٣۷٥ و ١٣٨٥ بررسی تعداد کارگاهها و شاغلن فعالیتهای خدماتی استان تهران نسبت به کل کشور، نشاندهندٔە ای نکته است که بخش خدمات استان تهران، در حدود ٢٠ درصد کارگاههای خدماتی را در اختیار دارد و سهم استان از کل شاغل ن ای بخش، بیش از سهم آن از کارگاههای خدماتی کل کشور است."