چکیده:
در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان مبـانی و نتـایج دیـدگاه ملاصـدرا دربارٔه نفس رحمانی پرداخته می شود. ملاصدرا معتقـد اسـت کـه آدمـی برتـرین نشانه خداوند است و ویژگی ها و قوای او ظهور کمالات الهی است . همان گونـه که نفس آدمی با عبـور از مخـارج حـروف ، اصـوات و کلمـات گونـاگون پدیـد می آورد، نفس رحمانی نیز همچون فیضی وجودی ، حقایق ممکنـات را در عـالم تحقق می بخشد و در عین وحدت و بساطت سرچشمه کلمات بی شمار الهـی در عالم تجلی است . کلمه «کـن » نخـستین کلامـی اسـت کـه گـوش ممکنـات را شکافت . بنابراین ، عالم فقط از سخن پدید آمده و بلکه عین سخن است و اقـسام موجودات عالم ، منطبق بر مراتب و مقامات بیـست و هـشت گانـه خـود در نفـس رحمان اند. ملاصدرا نفس رحمانی را با «وجود منبسط » یکی می داند. همچنـین او نفس رحمانی را با «حق مخلوق بـه » و «حقیقـة الحقـایق » مقایـسه مـی کنـد و
خلاصه ماشینی:
"ملاصدرا در مفاتیح الغیب ضمن بیان آنکه تفاوت سخن گفتن و نوشتن امری نسبی است وگرنه ایـن دو ذاتـا یکـی هـستند، نفـس رحمـانی را وجـود منبعـث از ارادٔە ذاتـی خداوند می داند که بر اساس اقتضای رحمانی نـسبت بـه فـیض سـبحانی متجلـی شـده است .
مادٔە کلیه و نفس رحمانی ملاصدرا در الاسفار ضمن بیان ویژگی های «وجود منبسط مطلق » و کیفیـت شـمول آن بر ماهیات و موجودات می گوید که نحؤە بـسط ایـن وجـود بـر موجـودات بـا تعبیـرات بیان شدنی نیست و تنها از طریق تشبیه و تمثیل می توان به آن اشاره کرد.
آشتیانی اسم الرحمن را که حاکی از نفس رحمانی و وجود منبسط است نظیر اسـم الله می داند؛ زیرا اسم رحمان نیز همۀ اسمای الهی را در بر دارد و به همین سبب بر غیـر از خداوند اطلاق نمی شود.
حسن زاده آملی برخی توصیفات و نام های نفس رحمانی را بدین صورت بیان میکند: صادر نخستین وجود عام مفاض بر اعیان مکونات ، اعنی ما سوی الله تعالی اسـت کـه آن را تجلی ساری و رق منشور و نور مرشوش و نفـس رحمـانی و خزانـۀ جامعـه و ام الکتاب المسطور و مادٔە موجودات و حق مخلوق به و رحمت عامه و رحمـت ذاتیـه و امتنانیه و وجود منبسط و به اسامی بسیار دیگر نیز مـی نامنـد کـه تمـام نقـوش و صـور موجودات مقدره بر روی این رق منشور منقوش است و خود بی نقش است و اطـلاق خلق و جعل بر او نمی کنند (١٣٨۵: ۶٣۶)."