چکیده:
گیاه مردمنگاری مطالعه مواجه انسان و گیاه و یک طبقهبندی درون رشتهای در مردمنگاری است که از ویژگیهای یک پژوهش آغازگر و بسترساز برخوردار است. این مطالعه با توجه به غنای گونههای گیاهی و دانش بومی گیاهان مرتع دیلگان در استان کهگیلویه و بویراحمد را در فصلهای رویش (بهار و تابستان) سال 1392 مورد بررسی قرار داده است. دامنهای از روشهای جمعآوری اطلاعات از شیوههای ساختارمند کمی همچون پرسشنامههای طراحیشده تا روشهای کاملا بدون ساختار کیفی همچون دیدار و گفتگوی آزاد استفاده شده است. پرسشها با محوریت گیاهان خوراکی و دارویی به صورت مصاحبه در محل زندگی عشایر و مشاهده مشارکتی در رویشگاه گیاهان صورت پذیرفته است. در این تحقیق حدود 60 گونه گیاهی شناسایی شد که دانش بومی مرتبط با 20 گونه از آنها در این مقاله تحلیل میشود. دلیل انتخاب گونههای مذکور اتفاق نظر خبرگان محلی پیرامون نام، خواص، فنولوژی، فراوانی کاربرد و مصرف آنها در میان عشایر بوده است. گیاهان بررسیشده به 9 خانواده گیاهی تعلق داشتند که در این بین خانوادههای چتریان و نعنائیان بیشترین سهم را دارا بودند. مصاحبهشوندگان از بین مصرف دارویی گیاهان بیشترین مورد را به بیماریهای گوارشی، قند، چربی خون و درمان عفونت نسبت میدادند. نتایج بررسی گویای آن است که دانش بومی عشایر منطقه مورد مطالعه پیرامون برخی گیاهان اطرافشان بسیار غنی است که تنها شامل خواص خوراکی و دارویی گیاهان نیست بلکه دربرگیرنده اطلاعاتی بسیار مفید از زیستگاه گیاهان به لحاظ ادافیکی، توپوگرافی و اقلیمی است.
خلاصه ماشینی:
"بخش بسیارمهمیازمنابع اطلاعاتیاین دانش مربوط به داده هاییاززندگییک قوم درارتباط بانگرش وشیوه استفاده آنهاازگیاهان است که به صورت معمول درذهن وزبان مردم ساختاریرواییوبکردارند،میتوان گفت که این علم شاخه ایازدانش بومیاست که به شناخت چندجانبه نقش گیاهان یک منطقه در دانش زیست محیطیاقوام محلیمیپردازد.
ازنکات قابل توجه آن است که مطالعات گیاه مردم نگاری ازشرایط وویژگیهای یک پژوهش بسترسازبرخورداراست (امیدیوهمکاران ،١٣٩١:٥٩)به عنوان مثال محققان درعرصه گیاهان داروییبرایشناساییاثرات گیاهان مختلف که سال هادرطب سنتیموردتوجه بوده اندوهمچنین ساخت داروهایجدیدمیتوانندازاین پژوهش هابه عنوان بستراولیه تحقیق استفاده کنند (وجدانی،١٣٨١:١١).
به عنوان مثال میگویند "برای دیدن توله بایددرکنارمزرعه هاوبرای یافتن بکلوبایداطراف چشمه هابه دنبالشان بگردیزیرااینهاآب زیادیمیخواهند،چویل در apiaceae lamiaceae مناطق برفگیرمیروید،اواندول همراه بلوط پیدامیشود،برنجاس را نمیتوانیدرارتفاعات پیداکنیویازول درکمرکوه ودرمناطقیکه خاکعمیق وسنگریزه ایداردسبزمیشود" استفاده ازاین بعددانش گیاه شناسیجوامع محلی،زمینه تحقیقات پیشرووآغازگر راجهت دسترسیآسان تروارزان تربه پیش بینیزیستگاه گونه هایمطلوب وحفاظت و تقویت این مکان هافراهم می آوردچراکه یکیازاولویت هایمهم دراستفاده بهینه ازمنابع موجوددرزیست بوم های مرتعیواصلاح آنهاآگاهیازحضورواقعیگونه هایگیاهیو پیش بینیحضورآنهادرمقیاس هایمتفاوت است .
نتایج این بررسی گویای آن است که دانش بومی عشایرمنطقه موردمطالعه پیرامون گیاهان اطرافشان بسیارغنیاست وجنبه هایمتفاوتیازگیاه قوم شناسیوقوم بوم شناسی رادربرمیگیردچنانکه آگاهی آنهاازگیاهان نه فقط شامل خواص خوراکیودارویی گیاهان بلکه شامل اطلاعاتیبسیارمفیداززیستگاه گیاهان به لحاظ ادافیکی،نقشه برداریو اقلیمیاست .
همچنین بررسیهای مشابه در Elith and Leathwick Vaclavik and Meentemeyer نواحیعشایرنشین وروستاییدرسایرنقاط کشورنیزگواه آن است که دراین نواحی، دانش بومیپیرامون گیاهان بسیارگسترده است وجنبه هایمتفاوتیشناساییوکاربرد گیاهان رادربرمیگیردبه طوریکه بااستفاده ازدانش بومیمیتوان به آسانیودر کوتاه ترین زمان به اطلاعات ارزشمندیپیرامون خواص دارویی،اندام دارویی،زمان رویش ، تعیین بهترین زمان جمع آوریومناطقیکه پتانسیل رویشیاین گیاهان رادارند،دست یافت (میردیلمی وهمکاران ،١٣٨٩:١٤٧)،(مقصودی وپارساپژوه ،١٣٩٠:١٥٧)، (ذوالفقاریوهمکاران ،١٣٩١:١٢١)،(سجادیوهمکاران ،١٣٩٠:٣٥)."