چکیده:
بخش زیادی از اشعار دورۀ میانۀ ایران را مانویان پارسی، پارتی و سغدی زبان سروده اند. این اشعار یا ستایشی و آیینی اند؛ یا سرودهایی عرفانی که سرگذشت غریبانۀ نور را در زندان ماده روایت می کنند. سرودهای اخیر چون با انسان پیوند بیشتری دارند، عنصر عاطفه و خیال در آنها آشکارتر است و هنر سخنوری شاعران مانوی را در آنها بهتر می توان دید. در این اشعار از صنایع ادبی در هر دو حوزۀ بدیع لفظی و معنایی استفادۀ چشمگیر شده است، که گذشته از آرایههایی که وجودشان از هر شعری انتظار میرود و در ذات شعر است، نمونههایی میتوان یافت که حتی با تعریفات کتب بلاغی دورۀ اسلامی، که گاه در تقسیمات هر مقولۀ بدیعی راه افراط پیمودهاند سازگار است. آرایه های ادبی در سرودهای مانوی ایرانی به دو گروه موسیقی اصوات (بدیع لفظی) و موسیقی معنوی (بدیع معنوی) قابل تقسیم است؛ در زمینۀ بدیع لفظی آرایۀ تکرار (تکرار واژه، جمله و واج)، و در زمینۀ بدیع معنوی از آرایه هایی چون تضاد، ایهام و التفات استفاده شده است. در این مقاله چگونگی استفاده شاعران مانوی از آرایه های ادبی در سرودهای بازمانده به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی با ذکر نمونه نشان داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"در این اشعار از صنایع ادبی در هر دو حوزة بدیع لفظی و معنایی استفادة چشمگیر شده است ، که گذشته از آرایه هایی که وجودشان از هر شعری انتظار می رود و در ذات شعر است ، نمونـه هـایی مـی تـوان یافت که حتی با تعریفات کتب بلاغی دورة اسلامی ، که گاه در تقسیمات هر مقولة بدیعی راه افراط پیموده اند سازگار اسـت .
پیش نهاد دکتر شـفیعی کـدکنی مـلاک خـوبی در بررسی بدیع اشعار مانوی به نظر می رسد، از چشم اندازی او شعر را چیزی نمی داند «جـز بـه موسیقی رسیدن کلام » و به موسیقی رسیدن را تنها از طریق عناصر موسیقایی اصـوات چـون وزن ، تکرار، تناسب ها و تقارن های صوتی و آوایی ممکـن نمـی شـمرد، بلکـه معتقـد اسـت موسیقی شعر را حوزة تداعی ها، امور ذهنی و خاطره ها و آرایـه هـایی چـون مراعـات نطیـر، ۱ تضاد، ایهام و غیره نیز می توان گسترش داد: «اگر بتوانیم این دو نوع موسیقی (موسیقی اصوات و موسیقی معنوی ) را با تمام جلـوه هـای نامحدودی که دارند، اساس زیبایی [آفر نی ] صنایع بدانیم می توانیم در یک کـلام بگـوییم : از مجموعة دویست و بیست گانه صنایع بدیعی ، صنایعی که می توانند در قلمرو «موسیقی » (به معنی عام آن : موسیقی اصوات و موسیقی معانی ) قرار گیرند، زنـده و خـلاق و ارزشـمند و قابل بررسی اند و آن ها که از مقولـه موسـیقی نباشـد، مـزاحم و تبـاه کننـده ذهـن و ذوق و ضمیراند."