چکیده:
بدون تردید، منشا بسیاری از قرائات مختلف، اجتهاد قراء و مقریان است و به ندرت به روایات نبوی و اهل بیت علیهم السلام منتهی می شود. تحقیق حاضر پیرامون اختلاف قرائات در روایات اهل بیت در تفسیر مجمع البیان انجام شده است. آمار و گزارشی که از فراوانی و بسامد روایات شاذ و غیر شاذ و... در این تفسیر تهیه گردیده، نشان می دهد که از مجموع 145 روایت نقل شده، 1 روایت با سند غیر قابل قبول از امام صادق نقل شده، و144روایت آن بدون ذکر سلسله سند به اهل بیت علیهم السلام منسوب گردیده است. در این پژوهش، بررسی هایی که در گونه های اختلاف قرائات و کارکرد و تاثیر آنها در تفسیر و فهم معانی آیات پرداخته شده، نشانگر آن است که این روایات یا در حوزه اختلاف قرائاتی است که به صیانت قرآن از تحریف لطمه نمی زند یا در مقام بیان معنا و تفسیر آیه است که از روی سهل انگاری به عنوان اختلاف قرائات مطرح شده است یا از تفردات خلیفه دوم بوده که به اهل بیت منسوب گردیده است.
خلاصه ماشینی:
فراوانی اختلاف قرائات در روایات اهل بیت ع تعداد روایاتی را که مرحوم طبرسی در تفسیر مجمـع البیـان ذیـل بحـث «القـراءة » از معصومانع نقل کرده به ١٤٥ (یکصد و چهل و پنج ) روایت می رسد که در قرائت آیات و سور زیر آمده است : سه روایت به «اهل بیت ع » در قرائـت سـه سـورة حمـد: ٦؛ فرقـان: ٧٤؛ نحـل : ٢٦ منسوب است .
قرائت به تغییر و تبدیل کلمه مانند قرائت شاذی که درباره سوره سبأ آیه ١٤ )تت بینت اللجن ( نقل شده اسـت : «فـی الشواذ قراءة ابن عباس و الضحاک تبینت الإنس و هو قراءة علی بن الحسین زین العابدین ع و أبی عبد الله ع » (طبرسی ، ١٣٧٢: ٨، ٥٩٥).
البته گرچه مرحوم طبرسی قرائت «خالفوا» را- که مخالف قرائت مشهور است - هم در بحث اختلاف قرائات و هم در معنا و تفسیر آیه از اهل بیت ع ذکر کرده است ، مـی تـوان گفت وی این قرائت را از تفاسیر قبلی گرفته است .
٧. بررسی ها نشان می دهد که این روایات یا در حوزه اخـتلاف قرائـاتی اسـت کـه بـه صیانت قرآن از تحریف لطمه نمی زند؛ مانند قرائت «لتصیبن » به جای «لاتصیبن » ؛ یا در مقام بیان معنا و تفسیر آیه است که از روی سهل انگاری به عنوان اختلاف قرائـات مطـرح شده است ؛ مانند قرائت «بأمرالله » به جای «من أمر اللـه » در آیـه ١١ سـورة رعـد؛ یـا از تفردات خلیفه دوم بوده و برای اینکه مورد پذیرش دیگـران قرارگیـرد، بـه اهـل بیـت ع منسوب گردیده است ؛ مانند قرائت «حی القیام» به جای «حی القیـوم»، و قرائـت «و مـن عنده علم الکتاب» به جای «و من عنده علم الکتاب».