چکیده:
از مقایسه گروه اسمی ـ بدلی در فارسی و ترکیب بدلی ـ اسمی در عربی از لحاظ تعریف و ساختمان و موارد کاربرد و تقسیمات و ترتیب و آرایش اجزاء و نقش نحوی و معرفگی و نکرگی و ... همسانی ها و ناهمسانی هایی ملاحظه می شود. گروه اسمی ـ بدلی در فارسی و ترکیب بدلی ـ اسمی در عربی در داشتن دو جزء، یعنی مبدل­منه و بدل و در مبهم بودن مبدل­منه و ابهام زدایی بدل از آن و در نبودن واسطه میان دو جزء، نیز در این که هر دو جزء یک مرجع و مصداق خارجی دارند، همسان اند. به علاوه در هر دو زبان فایده بدل به مبدل­منه می رسد. همچنین گروه یا ترکیب اسمی بدلی می تواند بیشتر نقش های دستوری اسم را بپذیرد. با این تفاوت که برخلاف عربی، در فارسی میان مبدل منه و بدل درنگی خاص هست و در عربی نیز این دو جزء هم اعرابند، یعنی مبدل منه اعراب اصلی و بدل اعراب تبعی دارد. ولی در فارسی این دو هم نقشند. همچنین در گروه اسمی ـ بدلی در فارسی دست کم یکی از دو جزء معرفه است در حالی که در ترکیب اسمی ـ بدلی در عربی لزوما یکی از این دو جزء معرفه نیست.
خلاصه ماشینی:
در عربي براي موارد کاربرد بدل کل از کل اسمي و عطف بيان مطلب خاصـي در منابع مفصل مانند: «النحو الوافي » عباس حسن يا «النحو العربي » ابراهيم ابـراهيم برکات يافت نشد؛ ولي با دقت در نمونه ها ملاحظه مي شود که موارد کـاربرد مرکـب بدلي اسمي و مرکب عطف بياني در عربي تقريبا همان موارد کاربرد گروه اسمي بدلي در فارسي است .
اما فاضل سامرايي براي بدل مطابق يا بدل کل از کل که در ميان انـواع بـدل گونۀ مناسب و قابل مقايسۀ ما (البته به همراه مبدل منه ) براي مقابله بـا گـروه اسـمي بدلي در فارسي است چند مورد کـاربرد را يـادآور شـده اسـت (سـامرايي ، ٢٠٠٧: ج٣: ١٧٧و١٧٨) که به آنها اشاره مي کنيم : ١- ايضاح و تبيين [مبدل منه ]: بدين ترتيب که از با هم آمدن مبدل منه و بـدل معنايي حاصل مي شود که از تنها آمدن يکي از آن دو حاصل نمي شود؛ مانند عبارت قرآني « علي الذين يطيقونه فدية طعام مسکين »(بقره : ١٨٤) که «فديه » مبدل منـه و «طعام مسکين » بدل (و براي توضيح و تبيين مبدل منه ) آمده است ٢- گاهي بدل بيان کنندة حقيقت مبدل منه است ؛ مانند عبارت قرآني « و اتخـذ قوم موسي من بعده من حليهم عجلا جسدا له خـوار» (اعـراف : ١٤٨) کـه «عجـلا» مبدل منه و «جسدا له خوار» بدل است ؛ که حقيقت گوساله عجـل را بيـان مـي کنـد.