چکیده:
این مقاله به بررسی موازنه و انواع آن در دیوان انوری می پردازد. موازنه یکی از صنایع لفظی در علم بدیع است که باعث ایجاد موسیقی بیشتر در شعر و در نتیجه جذابیت و گیرایی آن می شود. موازنه از تقابل سجع های متوازن و گاه متوازی شکل می گیرد. در این پژوهش ما انواع دیگری از موازنه را در دیوان انوری مشاهده می کنیم که در کمتر کتاب بدیعی به آن پرداخته شده است ؛ و آن وجود موازنه در دو بیت متوالی است ، به این صورت که مصرع اول بیت نخست با مصرع اول بیت دوم و مصرع دوم بیت اول نیز با مصرع دوم بیت دوم موازنه دارند. نوع سوم آن نیز به این صورت است که فقط دو مصرع اول در دو بیت متوالی با یکدیگر موازن باشند یا دو مصرع دوم. ما در این پژوهش با آوردن شواهدی برای هر کدام از این انواع به تبیین آنها پرداخته ایم . نتایج به دست آمده حاکی از این است که این صنعت ادبی و انواع آن در دیوان انوری از پر بسامدترین آرایه هاست ، و از آنجا که 107انوری شاعری مدحگوی است از این شگرد برای تاثیر بیشتر در مخاطب خود سود جسته است
خلاصه ماشینی:
نزد بدیع نگارانی همچون عمر رادویانی ، موازنه صنعتی است ناآشنا، به گونه ای که وی با عنوان ترصیع و تعریف موازنه ، شواهد موازنه و ترصیع را آمیخته ذکر می کند؛ اما در قرن های ششم و هفتم نزد رشیدالدین وطواط و شمس قیس رازی ، این دو صنعت کاملا به صورت تفکیک شده معرفی می شوند» (تکامل ترصیع و موازنه ،....
اصطلاح موازنه در برخی کتاب های قدیمی مانند بدیع القرآن ابن ابی الاصبع الامصری (ص ١٨٩) برای مقایسه بین دو شاعر به کار برده می شده ، و کاملا با آنچه مورد نظر ماست فرق دارد.
در این کتاب های معاصر فارسی هم تعریف موازنه و هم شواهد مربوط به آن آمده است : «انوارالبلاغه » مازندرانی (ص ٣٦٣)؛ «معالم البلاغه » رجائی (ص ٤١٤-٤١٣)؛ «هنجار گفتار» تقوی (ص ٣٠٣)؛ «نگاهی تازه به بدیع » شمیسا (ص ٤٢-٤١)؛ «عروسان سخن » اسفندیارپور (ص ٧٢-٧٠)؛ «بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی » وحیدیان کامیار (ص ٥٥- ٥٤)؛ «بدیع نو» محبتی (ص ٧٥) و «فنون ادبی » احمدنژاد (ص ١١٣).
چند کتاب معدود هم که به آن پرداخته اند تنها به همان دو بیت پیشگفته از رشید وطواط استناد کرده اند، حال آن که دیوان انوری سرشار از این نوع موازنه است که برای نخستین بار در این مقاله مورد طرح و بررسی قرار می گیرد.
انوری علاقة خاصی به این صنعت ادبی نشان داده و آن را به سه صورت به کار برده است که ما آنها را موازنه های تک بیتی ، دو بیتی و دو مصراعی نامیدیم .