چکیده:
کتاب پیشین در متون دینی اشاره به حقیقتی دارد که همه حوادث جهان قبل از وقوع در آن ثبت شده اند. در برخی کتب اعتقادی از دو کتاب پیشین یاد می شود: 1. کتابی که مصون از تغییر و تبدیل است و به نام های کتاب مبین، لوح محفوظ و ام الکتاب خوانده می شود؛ 2. کتابی که محل تغییر و تحول است و به نام لوح یا کتاب محو و اثبات معروف است. معتقدان به دو گونه بودن کتاب پیشین به لحاظ قرآنی به آیه 39 سوره رعد استناد می کنند. در این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی ناظر به آیات قرآن نشان داده شده است که اولا دلالت آیه مزبور بر وجود دو کتاب پیشین قطعی نیست و روایات نیز در این مورد مختلف اند؛ ثانیا لوح محفوظی که در قرآن آمده نیز نمی تواند مستند دو گونه بودن کتاب پیشین قرار بگیرد؛ زیرا این لوح در قرآن به منزله کتاب پیشین مطرح نشده است.
خلاصه ماشینی:
"طرف داران این تفسیر با توجه به معنای اجل دو بیان از معنای آیه دارند: در یک بیان معنای آیه چنین است: هر نوشته ای زمانی دارد (ابوالفتوح رازی، 1408ق، ج11، ص235؛ مراغی، بی تا، ج13، ص 115)؛ یا به عبارت دیگر برای هر زمانی امری نوشته شده است که اگر آن زمان فرا رسد، هر چه در آن نوشته شده است، روی می دهد (آلوسی، 1415ق، ص 169؛ طباطبائی، 1417ق، ج 11، ص 374؛ فضل الله، 1419ق، ج13، ص67).
قادر بودن خداوند بر محو و اثبات آنچه می خواهد، به دلیل آن است که این نوشته ها در کتابی به نام ام الکتاب قرار دارند و این کتاب نزد خدای تعالی است؛ خدا آگاه به آن و مالک آن است و ازاین رو هرگونه تغییری که بخواهد انجام می دهد.
نتیجه آنکه ام الکتاب نامیده شدن کتاب پیشین و موطنی که قرآن در آن قرار دارد نمی تواند به معنای یکی بودن این دو باشد؛ به ویژه آنکه آیات سورة زخرف در مقام بیان جایگاه والای قرآن نزد خدای تعالی هستند؛ درحالی که اگر مراد از ام الکتاب همان کتاب پیشینی باشد که همة اشیا در آن قرار دارند، قرآن امتیازی نسبت به اشیای دیگر در این زمینه نخواهد داشت.
محو و اثبات در آیة «یمحوا الله ما یشاء ویثبت وعنده ام الکتاب» (رعد: 39)، به مکتوباتی تعلق دارد که در آیة قبل آمده اند؛ ازاین رو این آیه بر وجود کتابی پیشین دلالت می کند که در آن به اذن الهی تغییراتی روی می دهد؛ 2."