چکیده:
«لقاء الله» منتهای حرکت آدمی، و روح همه تعالیم و معارف الهی است. اما به رغم اشباع این بحث از نظر کلامی، در باب مراد از «لقاء الله» در آیات قرآن، میان مفسران شیعه که همگی پیرو یک مکتب کلامی هستند، اختلاف نظر دیده میشود و آراء ایشان به 3 دسته قابل تقسیم است: مجاز بودن «لقاء الله»، شهود باطنی یا علم حضوری در آخرت (با سکوت نسبت به شهود باطنی در دنیا)، و شهود باطنی یا علم حضوری در دنیا. اختلاف آراء بین مفسران بزرگ شیعه، بهترین دلیل بر لزوم بررسی آیات و روایات برای دست یافتن به وحدت نظر میباشد؛ زیرا این اختلاف، منتهای حرکت آدمی را در هالهای از ابهام فرو برده است. در این مقاله، با مسلم گرفتن عدم امکان رؤیت جسمانی باریتعالی، فارغ از بحثهای کلامی، به اختلاف دیدگاههای شیعه امامیه که بازتاب آن در تفسیر آیات لقاء الله بوده، پرداخته شده تا مفهوم حقیقی «لقاء الله» در قرآن کریم روشن گردد.
خلاصه ماشینی:
شاید به این خاطر باشد که سایرین تنها با بیان عدم لزوم مقدر گرفتن عبارتی یا مجاز دانستن و یا محدود نمودن آن به نشئه دیگر، بر امکان ملاقات معنوی از طریق شهود باطنی در همین عالم ـ که در روایات نیز بر آن بسیار تأکید شده ـ پرداخته اند (ثقفی ، ١٣٩٨ق ، ج٣، ص٦؛ سیده امین ، ١٣٦١ش ، ج١، ص٣٠٩-٣١٠؛ ج٥، ص٢٨١-٢٨٦؛ خمینی ، ١٤١٨ق ، ج٥، ص٥٦٦-٥٦٧؛ مصطفوی، ١٣٨٠ش ، ج١، ص٢٣٨؛ ج٣، ص١٥٧-١٥٨؛ ج٧، ص٣٤٥؛ خرمشاهی ، ١٣٧٧ش ، ج١، ص١١٣٣)؛ و نه تنها آن را ممکن بلکه لازمه لقاء اخروی دانسته اند، چنانکه صاحب تفسیر «الفرقان» می گوید: "لقاء ذات خدای تعالی به طور مطلق ضرورتا غیر ممکن است زیرا او حد و زمان و مکان و حلول و اتحاد در ذات ندارد، لقاء او برای ما از طریق معرفتی ، یعنی ادراک او و احاطه علمی یا معرفتی به او، نیز محال است به جهت اینکه محدود هرگز به نامحدود به هیچ شکلی احاطه پیدا نمی کند.
" (صدوق، ١٣٩٨ق ، ص٣٠٨-٣٠٩) لذا اصولا توجیه این گونه آیات و صرف آنها از ظاهر، تنها از جهت تصور دخالت جسم و تن در ملاقات و برای نفی رؤیت خداوند با چشم ظاهر است ، در حالی که ـ چنانکه گفتیم ـ لقاء و رؤیت لزوما جسمانی نیست ، و بعث و آخرت و جزا و پاداش، وجوه مجازی و بعیدی هستند که موجبی برای آنها نیست مگر اینکه تفسیر به لازمه معنایی باشد (طباطبایی ، ١٤١٧ق ، ج١٦، ص١٠٢)، که آن نیز با نظر به افزایش سطح فهم عامه ، امروزه جایگاهی ندارد؛ بلکه عواقبی چون ضایع ماندن استعدادهای آدمی و گرایش به لذات دنیوی با تصور نسیه بودن لذت عمل صالح را به دنبال دارد، چنانکه خداوند متعال می فرماید: "قد خسر الذین کذبوا به لقاء الله " (أنعام: ٣١)؛ کسانی که لقای الهی را دروغ انگاشتند قطعا زیان دیدند.