چکیده:
مروری بر تحولات اخیر اقتصاد ایران حکایت از آن دارد که دستیابی به منابع نفتی ، موجب افزایش وابستگی دولت به این منابع و بزرگ شدن حجم دولت ، اهمال در اخذ مالیات ، عدم شفافیت در عملکرد دولت و... شده است . این وضعیت ریشه در آنجا دارد که نه تنها اقتصاد ایران در تعریف مازاد درآمدهای نفتی و هزینه کرد آن با مشکل مواجه بوده است ، بلکه اساسا در هزینه کرد بخش اصلی و غیرمازاد این درآمدها هم در قالب برنامه ای مشخص عمل نکرده است که ناکارایی و نابسامانی موجود در سیاست های کلان اقتصادی کشور (به ویژه در حوزه های پولی ، مالی و ارزی ) خود مصادیقی از این شرایط می باشند؛ ازاین رو لازم است هنگامی که پرداختن به مقوله مدیریت درآمدهای نفتی در دستور کار می باشد، به موضوع از هر دو رویکرد فوق نگریسته شود؛ یعنی مدیریت بهینه مصرف درآمدهای نفتی از یک سو و همزمان طراحی سازوکارهای لازم جهت مدیریت مازاد این درآمدها. پرداختن به این مهم ، نیازمند اتخاذ رویکردی استراتژیک و برنامه ریزی بلندمدت می باشد. در همین راستا موضوع مقاله حاضر طراحی نقشه راه مدیریت درآمدهای نفتی است . بدین منظور تلاش گردیده با استفاده از مطالعات کتابخانه ای با رویکردی تحلیلی - توصیفی و با استفاده از روش تحلیل شکاف و با الهام گیری از اصول کلی سیاست های اقتصاد مقاومتی موضوع دنبال گردد. نتایج حکایت از آن دارد که برای مدیریت بهینه درآمدهای نفتی دستیابی به یک سازوکار مناسب برای هزینه کرد بخش اصلی این درآمدها در قالب بودجه سنواتی ، شرط لازم و طراحی سازوکار کارآمد ذخیره سازی مازاد این درآمدها (مثلا در قالب صندوق توسعه ملی ) شرط کافی به حساب می آید. هر یک از این دو بحث ، خود مستلزم مجموعه ای منسجم از سیاست ها و راهکارهای عملیاتی در بستر زمان هستند که در قالب نقشه راه پیشنهادی مورد تاکید قرار گرفته اند.
خلاصه ماشینی:
با توجه به تعریف فوق و با توجه به نقش کلیدی بخش نفت در اقتصاد ایران ، بدون شک یکی از حوزه های مورد تأکید در چارچوب سیاست های اقتصاد مقاومتی باید بخش نفت باشد که این موضوع به خوبی در قالب بندهای ١٣ الی ١٨ از ابلاغیه سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی (به شرح زیر) مورد تأکید قرار گرفته است : ١٣- مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طریق : - انتخاب مشتریان راهبردی - ایجاد تنوع در روش های فروش - مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش - افزایش صادرات گاز - افزایش صادرات برق - افزایش صادرات پتروشیمی - افزایش صادرات فرآورده های نفتی ١٤- افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به منظور اثرگذاری در بازار جهانی نفت و گاز و تأکید بر حفظ و توسعه ظرفیت های تولید نفت و گاز، به ویژه در میادین مشترک ١٥- افزایش ارزش افزوده از طریق تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه تولید کالاهای دارای بازدهی بهینه (بر اساس شاخص شدت مصرف انرژی) و بالا بردن صادرات برق ، محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی با تأکید بر برداشت صیانتی از منابع ١٦- صرفه جویی در هزینه های عمومی کشور با تأکید بر تحول اساسی در ساختارها، منطقیسازی اندازه دولت و حذف دستگاه های موازی و غیرضروری و هزینه های زائد ١٧- اصلاح نظام درآمدی دولت با افزایش سهم درآمدهای مالیاتی ١٨- افزایش سالانه سهم صندوق توسعه ملی از منابع حاصل از صادرات نفت و گاز تا قطع وابستگی بودجه به نفت در ادامه ، تلاش می گردد در طراحی نقشه راه پیشنهادی ، اصول کلی فوق به عنوان مفاد یکی از اسناد بالادستی ملی مدنظر قرار گیرد.