چکیده:
تاریخ و فرهنگ دورٔە هخامنشی منابع و اسناد متنوعی به زبان های گوناگون و از جمله آرامی دارد . زبان آرامی از خانوادٔە زبان های سامی است که به مرور زمان تبدیل به زبانی فرامنطقه ای شده و در دورٔە هخامنشی از مصر تا بلخ گسترده شده بوده است . متون آرامی بلخ متعلق به اواخر دورٔە هخامنشی تا سال هفتم سلطنت اسکندر است و اطلاعات جدیدی از جغرافیای اداری ، مناسبات سیاسی در منطقه ، نظام اداری هخامنشی و غیره به دست می دهد . متون آرامی از بلخ باستان؛ متعلق به مجموعة خلیلی شامل ۴۸ سند کوتاه و بلند است که در طول دهه ها توسط مجموعه داری به نام ناصر خلیلی گردآوری شده و در اختیار یوسف ناوه و شائول شاکد قرار گرفته است و این دو محقق ، پس از ۱۲ سال تحقیق و مطالعه ، آن ها را منتشر کرده و یادداشت هایی پژوهشی بر آنها افزوده اند . اهمیت این متون در این است که اسنادی دست اول از آخرین شاه بزرگ هخامنشی ، داریوش سوم ، در اختیار مورخان این دوره قرار می دهد و حاوی اطلاعات گران بهایی در مورد ساتراپ های بلخ و دیگر مقامات دیوانی شهرهای این ایالت هستند .
خلاصه ماشینی:
"آرامی رسمی هخامنشی آثار متنوعی از خود به جای گذاشته است که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد: اسناد آرامی یافت شده در پادگان یهودی الفانتین در مصر (مربوط به سدٔە پنجم پم ، به ویژه سیزده نامة ارشامه ساتراپ مصر)، نسخه ای آرامی از کتیبة سلطنتی داریوش یکم ، دویست ودو قطعه پاپیروس (متون حقوقی و اقتصادی و مکشوف در سقاره و ممفیس )، سی وهفت متن حقوقی خصوصی مکشوف در وادی دیاله در سامرا (تاریخ گذاری شده در نیمة دوم سدٔە چهارم پم )، چندین کتیبة کوتاه مربوط به سدٔە پنجم و چهارم پم و مکشوف در واحة تیمه در شمال عربستان و نقاط گوناگونی در آسیای صغیر، اسناد آرامی یافت شده در خزانة تخت جمشید، چندین لوح آرامی در بابل و تخت جمشید، متون آرامی مربوط به ایالت بلخ (١٦٨-١٦٦ :٢٠١٥ ,Gzella)، نوشته های آرامی روی اثرمهرهای پیداشدٔە در یهودی متعلق به سدٔە پنجم و چهارم پم (Lipschits ٣ :٢٠١١ ,and Vanderhooft)، و برخی متون پراکندٔە دیگر.
تمام این متون به زبان «آرامی رسمی هخامنشی » نوشته شده اند (٢٧-٢٢ :٢٠٠٤ ,Shaked) و اغلب آنها به لحاظ زمانی متعلق به واپسین دهه های حکومت هخامنشی تا سال هفتم سلطنت اسکندر مقدونی (۳۲۴ پم ) هستند، به استثنای متن B١٠ که تاریخ ندارد، اما بر اساس سنجش های خط شناختی می توان آن را به نیمة نخست سدٔە پنجم پم منتسب کرد ."