چکیده:
یزد که عصر طلایی کاکوییان را در کارنامة خود داشت و آثاری ارزشمند مانند تاریخ یزد، تاریخ جدید یزد و نیز جامع مفیدی شهرنگاری آن را به ثبت رسانیده بودند، آهسته ، قدم به عصر قاجار گذاشت . در طول یکصدوبیست سال حکومت قاجار، تنها یک کتاب تاریخ محلی برای شهر یزد به یادگار ماند، که همان کتاب جامع جعفری اثر طرب نایینی از منشیان عصر قاجاری است . این کتاب حدود دویست سال از تاریخ یزد، از عصر افشاریه و زندیه و بخشی از دورٔە قاجاریه تا سال ۱۲۴۵ ق، را در بر میگیرد . مقاله حاضر، ضمن بررسی زیست نامه و موقعیت طرب در عصر خودش ، به بیان ویژگی های کتاب جامع جعفری نیز پرداخته است . این بررسی نشان می دهد که طرب از سنین نوجوانی به خاطر طبع ادبی اش مورد توجه فتحعلی شاه قاجار قرار گرفت و بعد ضمن مصاحبت با فرزند او به سمت منشیگری شاهزاده نائل شد. طرب با بهرهگیری از حمایت شاهزاده و دیگر خوانین یزد به تألیف هشت اثر از جمله کتاب جامع جعفری پرداخته است . او این کتاب را ذیل تاریخ جامع مفیدی به نگارش درآورد . نثر کتاب مصنوع ، متکلف و آمیخته با واژه های نامأنوس و همراه با تعریف های اغراقگونه از حکام قاجاری و نادیده گرفتن ضعف و کمبود این حکومت در یزد است . اما در عین حال دارای ارزش تاریخی و ادبی بسیار است ، علی الخصوص در مورد سلسلة خوانین یزد .
خلاصه ماشینی:
"] عبدالرضا خان ، بعد از انتکاس لوای اختیار شاهزاده (یعنی محمدولی میرزا) حسب الحکم خدیو قیصر دربان زمان بیگلربیگی آن سامان (یعنی یزد) به کف کفایت درآورده ، مرا به رسم شاهزاده ، کافل مهم انشاء ساخته ، روزی فرمود که چون مورخ جامع مفیدی ، محمد مفید البافقی الیزدی روح الله روحه ، احوال اجداد ما را که هر یک در عهد سلاطین صفویه ، متصدی خدمات بزرگ بوده اند، در تاریخ خود ضبط نموده و رشتة حکایات را تا سال ۱۰۹۶ ق که تاریخ اتمام کتاب مزبور است ، منقطع ساخته ، لاجرم میل خاطر بر آن است که چون از عهد اتمام کتاب مزبور تا زمان میرزا عنایت سلطان که اجداد اخیرٔە ماست ، فاصلة زیاد نیست ، احوال وی را عنوان نموده ، رشتة حکایت و سلسلة روایت را همه جا از دست نداده تا به مخلص ایام حکومت عالی بلکه حکامی که بعد از این نیز کافل مهم حکومت یزد می شوند و به ترتیب ، احوال هر یک از پدران و برادران مرحوم ما را از آن زمان تا این عهد خجسته در طی نگارش درآورده ، از جزئی و کلی احوال که در عهد هر یک وقوع یافته ، حتی اجرای قنوات و احداث چشمه جات و بنای مدارس و سایر عمارات و وقف موقوفات و سایر مبرات چشم نپوشیده و تسامح روا نداری و به تفصیل ، احوال پدر سعید مغفورم محمدتقی خان مزید اهتمام گماری [..."