چکیده:
تحلیل کارکرد "ذهن" در صورتبندی "تجربههای عرفانی" روزبهانچکیدهدر مواجهه با مسئله نسبت "ذهن" عارف و "تجربههای عرفانی" او، دو دیدگاه عمده وجود دارد. دیدگاهی که با نام "ذاتگرایی" شناخته میشود بر این باور است که تجربههای عرفانی، دارای ذات مستقل از ذهن عارف تجربهگر هستند و در مقابل دیدگاهی که به "ساختگرایی" معروف است میپندارد که تجربههای عرفانی مانند دیگر وجوه شخصیت عارف از جهان ذهنی او متاثر است.این تحقیق در پی آن است که با ارائه نشانههای فراوان از تجربههای عرفانی روزبهان -که وی آنها را در کتاب کشف الاسرار خود گزارش کرده است- صحت دیدگاه ساختگرایان را در مورد متاثر بودن تجربههای عرفانی عارف از جهان ذهنی را نشان دهد. برای این منظور کارکرد "گرایش به امر محسوس و انسانی" بعنوان یکی از بنیادیترین مولفههای سازنده جهان ذهنی روزبهان در صورت بندی تجربههای عرفانی و کیفیت رویتهای وی مورد تحلیل قرار گرفته است.کلیدواژگان: روزبهان، تجربه عرفانی، کشف الاسرار، ساختگرایی، ذهن، امر محسوس و انسانی.
خلاصه ماشینی:
بدین منظور، از طریق بازخوانی مهمترین آثار شیخ روزبهان و بهویژه کشفالاسرار وی، و همچنین بهکمک دو زندگینامهای که نوادگان شیخ دربارۀ نیای خویش، یعنی روزبهان نوشتهاند نشان خواهیم داد همۀ وجوه مختلف از شخصیت و زندگی روزبهان بر این مسئله دلالت میکنند که امر محسوس و انسانی، محور و بنیاد ساحت اندیشگانی وی بوده است؛ سپس با عرضۀ نمونههای فراوان از تجربههای عرفانی روزبهان نشان خواهیم داد تا چه حد رؤیتها و مکاشفههای وی تحت تأثیر مؤلفۀ ذهنی «گرایش به امر محسوس و انسانی» صورتبندی شدهاند و بدین سبب، شیخ تقریبا همیشه، خداوند متعال را بهگونهای متشخص و انسانوار تجربه کرده است.
براساس آثار روزبهان میتوان مهمترین متعلق ساحت اندیشگانی یا معرفتی وی دربارۀ رابطۀ انسان و خدا را در این گزاره خلاصه کرد: «بدن انسان، محل تجلی خداوند است»؛ علاوهبر آن، وی این باور را که خدا از جسم انسان ظهور مییابد، تعمیم داده و از ظهور دیگر ذوات مجرد مثل فرشتگان در کالبد انسانی هم سخن گفته و این عقیدۀ خود را نیز بارها بیان کرده است؛ البته دیدگاه اخیر وی بههیچوجه، سنتشکنانه یا مناقشهبرانگیز تلقی نشده؛ زیرا در قرآن کریم و احادیث نبوی به ظهور فرشتگان در کالبد بشری تصریح شده است؛ مانند آنچه دربارۀ تمثل روح بر حضرت مریم(س) در قرآن ذکر شده یا احادیثی مشهور که براساس آنها جبرئیل در صورت یکی از اصحاب (دحیۀ کلبی) بر پیامبر(ص) ظاهر شده است.