چکیده:
تحولات عادی کشورها هنگامی صبغه راهبردی می یابد که ارزش های حیاتی بازیگران متحول شود؛ یعنی مولفه هایی چون تمامیت ارضی ، انسجام اجتماعی و رژیم سیاسی آنها از سوی نیروهای داخلی یا قدرت های خارجی یا هر دو دگرگون شود. بر این مبنا در واپسین روزهای سال ٢٠١٣ موضوع کرکوک و آینده آن دوباره به بحثی پرمناقشه تبدیل شد و مجموعه ای از بازیگران داخلی ، منطقه ای و بین المللی درباره سرشت بحران کرکوک و سرنوشت آن موضع گیری کردند. پس از خروج آمریکا از عراق در سال ٢٠١١، حدس غالب این بود که عراق با خلا امنیتی مهمی مواجه خواهد شد و نگاه ها به منطق بازیگران در شکل دهی به آینده حیات سیاسی عراق دوخته شده بود. اکنون با فرض اینکه موضوع کرکوک کانون تراکم منافع هویتی ـ اقتصادی بازیگران داخلی و منطقه ای است ، این پرسش مطرح است که بحث های مناقشه انگیز و مساله آفرین در کرکوک کدام اند و بازیگران کلیدی چه برداشت و موضعی در برابر این موضوعات دارند؟ نویسندگان این مقاله با بررسی اسناد علمی تولیدشده در باب ریشه های بحران کرکوک و مقایسه یافته های محققان این حوزه به این فرضیه قابل تایید رسیده اند که طولانی شدن بحران کرکوک به ارزش موضوع مورد مناقشه بستگی دارد و ارزش اقتصادی ـ هویتی کرکوک به حدی است که طرف های درگیر حاضر و قادر به اغماض و مصالحه نیستند. دیگر اینکه برخلاف دهه های پیشین و در پناه گفتمان های مهمی چون حقوق بشر و نفی تبعیض ، حتی ضعیف ترین اقلیت ها هم خود را قادر به بقا و انتخاب سبک زندگی می دانند. در نهایت باید به منافع و علایق متعارض قدرت های متعددی اشاره کرد که برد دیگری را باخت خود می پندارند و به تداوم بحران کنونی اشاره می کنند. هم چنین افزایش تدریجی قدرت حکومت مرکزی (بغداد) و رشد خودباوری در اقلیم کردستان مولفه جدیدی است که افق های پیش روی کرکوک را تیره و تار کرده است .
خلاصه ماشینی:
"در سال های حاکمیت رژیم بعث در عراق ، کرکوک همواره محور منازعات کردها با حکومت مرکزی را شکل می داد؛ اما نکته قابل توجه منازعه کردها، اعراب و ترکمانان بر سر کرکوک در سال های بعد از ٢٠٠٣ است که هریک از این جناح ها درصدد در دست گرفتن امور سیاسی این استان است .
پس از ٢٠٠٣ به ویژه با نزدیک شدن به پایان زمان اجرایی ماده ١٤٠ قانون اساسی ، عمق و دامنه منازعه بر سر این مناطق چنان گسترده شد که نماینده سازمان ملل متحد در سال ٢٠٠٧ برای حل اختلافات حکومت اقلیم کردستان و حکومت مرکزی بغداد در موضوع مناطق مورد منازعه ، با عنوان یونامی (UNAMI) وارد کرکوک شدند و هم چنان مشغول مذاکره با طرفین منازعه هستند.
در واقع «بعد از سقوط رژم بعث در ٢٠٠٣، دو حزب عمده کردستان عراق ، اتحادیه میهنی کردستان و دموکرات کردستان عراق ، اداره شهر و سازمان های امنیتی کرکوک را در دست گرفته اند که این مسئله سبب نارضایتی ترکمن ها و [اعراب ] و مخالفت شان با کردها شده است » International Crisis )٢ :٢٠٠٥ January ٢٦ ,Group).
در ابتدای ورود این گردان به کرکوک ، نیروهای کرد در مقابل آنها ایستادگی کردند؛ اما در نتیجه میانجی گری آمریکا در سال ٢٠٠٩ برای پیشگیری از وقوع جنگ میان کردها و ارتش عراق ، طی طرحی موسوم به «طرح امنیت مشترک »١ حضور این نیروها در مرزهای کرکوک رسمیت یافت و از سوی کردها به عنوان امری واقع پذیرفته شد (فه رمان ، ٢٠١٢٩١١؛International ١٦-١٥ :٢٠١١ March ٢٨ ,Crisis Group)."