چکیده:
ایرانیان باستان در دوران حکومت شاهان پیشدادی و کیانی بر دین مهرپرستی بودند. یکی از رسوم مذهبی آنان در آن زمان قربانی گوسفند، شتر و اسب بود. ایرانیان مهرپرست ، در نخستین روز فروردین ، تشریفات باشکوهی انجام میدادند و گوشت قربانی را میان شرکت کنندگان قسمت میکردند. در این آیین ، خون قربانی سهم ایزد مهر و دیگر ایزدان آسمانی بود؛ از این رو خون قربانی را به آسمان میافشاندند. در اساطیر ایرانی، پس از آن که جمشید رهبری ایرانیان را بر عهده گرفت و شراب را کشف کرد، جرعه فشانی را جانشین خون قربانی کرد؛ به گونه ای که هنگام نوشیدن شراب باید اندکی از آن را به سمت آسمان و زمین که جایگاه خدایان مختلف میدانستند، بیفشانند. این مقاله در پی آن است که نشان دهد ریختن جرعه های شراب بر خاک در رسم ایرانیان بعد از اسلام ، ریشه در عقاید مذهبی باقیمانده از ایرانیان و مهرپرستان زمان پیشدادیان و کیانیان دارد.
خلاصه ماشینی:
هرچند این رسم در میان یونانیانی که به آغازگر تمامی علوم ، بویژه علوم عقلی و ادبی شهره هستند، نیز رواج داشته و برخی رسم باستانی جرعه فشانی را به آنان نسبت داده و گفته اند: «این عادت نخست در میان ملت خوش ذوق یونان باستان رواج یافته و به باکوس ، رب النوع باده ، منسوب بوده است » (صدیقی، ١٣٢٤: ٥١)؛ اما این مقاله در پی اثبات ایرانی بودن آن میباشد.
اگر شراب خوری، جرعه ای فشان بر خاک از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک؟ ( همان : ٦٠٣ ) دکتر صدیقی بیان فرموده اند: علاوه بر موارد مذکور در امثال و حکم و اشعار خاقانی و حافظ که دکتر قزوینی ذکر فرموده اند، این مضمون در مثنوی مولانا جلال الدین محمد رومی نیز، استعمال شده است (برومندسعید، ١٣٨٤: ١٣٨).
جرعه برخاک ریزم از جام شراب جرعه بر خاک همی ریزند مردان ادیب ناجوانمردی بسیار بود، گر نبود خاک را از قدح مرد جوانمرد، نصییب ( منوچهری، ١٣٨١ :٨ ) اگر شراب خوری جرعه ای فشان بر خاک از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک؟ ( حافظ ، ١٣١٠: ٦٠٣ ) ٢-٢-٢-١-جرعه فشانی در ایران باستان بیفشان جرعه ای بر خاک و حال اهل دل بشنو که از جمشید و کیخسرو، فراوان داستان دارد (همان :٤٠٥ ) روز اول فروردین که خورشید به نزدیک ترین فاصلۀ خود به زمین میرسید، مهریسنان باستانی ایران ، گاو را برای بغ مهر و دیگر ایزدان آسمانی، با تشریفات خاصی قربانی میکردند و خون آن را به عنوان پیشکش و سهم ایزدان در پیشگاه آنان به آسمان میافشاندند.